فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در روش استنباط نظام نظریه و نظام اجتماعی بود که به روش استنباطی و استنطاقی شهید صدر توجه شد و نسبت به اشکالاتی که برای آن روش مطرح شده بود یک مروری داشتیم و سعی کردیم با مرور مجدد به مجموعة کلمات شهید صدر نه در اقتصادنا فقط بلکه در چند حوزة کاری که ایشان فیما بعد انجام دادند یعنی حوزة علم اصول که در حلقات نمود بسیار خوبی دارد تلاشهای تجدید گرایانة ایشان و همینطور در ما بعد از حلقات در دو مجموعة الاسلام یقود الحیاة و المدرسة القرآنیة بود به تعبیر و برداشت بنده از سه کار یعنی سه نوع کار است که مکمل هم هستند و این که شهید صدر آیا از آغاز کار این نگاه را و این توجه را به کل کار داشتند به طور مرحله‌ای این را اظهار کردند یا اینکه نه شهید صدر به تناسب مراحل مختلف زمانی گامهای علمیشان تکامل پیدا کرد استظهار بنده دومی است یعنی زمانی که ایشان در اقتصادنا بحث روش استنباط نظام ومذهب را مطرح می‌کنند نظام اقتصادی یا مذهب اقتصادی را مطرح می‌کنند بر همان اصول متعارف حوزه‌های علمیه در علم اصول و اجتهاد و استنباط به همان مبانی و به همان رویکردی که بوده اکتفا می‌کنند و بر اساس آنچه که مورد قبول قوم است بر آن اساس حرکت می‌کنند و گام جدیدی که بر می‌دارند بر اساس آن مجموعة امکانات علمی متوفر و اصولی سعی می‌کنند نظام را استنباط کنند و کار ایشان در اقتصادنا جلد دوم اقتصادنا بر این اساس پایه‌گذاری شده و تصریح می‌کند وقتی می‌فرمایند ما باید به کتاب و سنت مراجعه کنیم و همچنین به فتاوای فقهاء توجه کنیم و فتاوای فقهاء آن روبناها را به ما نشان می‌دهد در آنجا در آن کلام کلام مجملی است از ایشان این کلام مجمل هیچ حکایت ندارد از این که ایشان با آن نگاه منهج استنطاقی که فیما بعد در المدرسة القرآنیة مطرح کردند با آن نگاه آن نگاه را هم داشتند اما اینجا مجملا رد شدند هیچ نشان نمی‌دهد کارهایی که هم و مقالاتی هم که از ایشان آمده بود در این مدت نوشته شده بود همان به صورت تفسیر تجزیئی تقریبا یعنی یک آیه الحریة القرآن الموضوعی ولی در همین حد آزادی در قرآن مثلا الحریة فی القرآن خیلی محدود مطرح کردند نه به آن نگاه فراگیر و با آن روش استنطاقی که پیشنهاد کردند فیما بعد یعنی تلاشهای علمی ایشان هم یک تلاشهایی متوسط بوده از لحاظ آن روش کاملی که فیما بعد ارائه دادند می‌خواهم از این شاهد بگیرم بر اینکه ایشان وقتی اقتصادنا را آماده می‌کردند بر اساس مبانی متعارف قوم حرکت می‌کردند هر چند گام جدیدی ایشان برداشت می‌کردند یعنی بر آن مبانی نظام سازی و نظام شناسی و اکتشاف نظام را شروع کردند