فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در فقه اجتماعی و به طور خاص نظریة اجتماعی اسلام که مبنای نظام اجتماعی خواهد بود و باید باشد به اینجا رسیدیم که دیدگاه شهید صدر رحمة الله علیه را در این زمینه که نظریة خلافت انسان را مطرح کرده بودند عنوان کردیم و به تفصیل وارد این نظریه شدیم و عناصر ان نظریه و ابعاد این نظریه و پیامدهای گوناگون این نظریه را از دیدگاه شهید صدر بررسی کردیم و از این مرحله به بعد از لحاظ فنی ما باید وارد مرحلة نظام اجتماعی شویم اما قبل از ورود به بحث نظام اجتماعی چندین عنوان جای بحث دارد یکی از عناوینی که جای بحث دارد این است که این نظریة شهید صدر آیا نظریة منحصر به فردی است که مطرح شده است و همة دیدگاههای دیگر به همین دیدگاه برمی‌گردد یا این که جایگزین و مشابه یا گزینه‌های دیگری هست که به عنوان نظریة اجتماعی قابل طرح باشد از دیدگاه اسلامی این یک سؤال یک سؤال دیگر پس سؤال به این شکل خواهد بود که آیا این نظریة شهید صدر یعنی یگانه نظریه است که در بعد اجتماعی انسان به عنوان نظریة اجتماعی طرح شده است و به عنوان طرح است یا می‌شود نظرات دیگری هم و نظریه‌های دیگری را از قرآن یا از روایات به دست آورد که جای این نظریه باشد یک بحث دیگر این است که خود نظریة شهید صدر آیا نقد شده است قابل نقد است چه نقدهایی در این نظریه وارد شده است یا ممکن است وارد شود این هم یک بحث یک بحث دیگری که اشاره کردیم و سریع از او رد شدیم و لازم است کمی بیشتر در او درنگ کنیم یا شاید در بحثهای دیگری که عنوان کردیم مقدم باشد این که این نظریه یا توجه به این نظریه آن هم در یک بحث فقهی چه معنایی دارد یعنی اصل نیاز به چنین نظریه‌ای و بحث چنین نظریه‌ای مورد تشکیک قرار می‌گیرد و در یک فضای علمی معمول و متعارفی که ما الآن داریم در برخی از حوزه‌های علمیه این سؤال هست که جدی است این سؤال که توجه به چنین مباحثی اصلا خارج از حوزة فقه است چرا در یک بحث فقهی دنبال نظریه سازی یا نظریه شناسی این چنینی هستید که در یک حوزة فقهی بحث از یک نظریة اجتماعی این چه کسی می‌گوید بحث فقهی است این اول الکلام است قبل از این که شما بحث کنید که چه نظریه‌ای و چه نظریه‌هایی داریم و می‌توانیم داشته باشیم و چه نقدهایی در آنها وارد می‌شود اصل این بحث و ورود در این بحث در یک بحث فقهی فقه اجتماعی این مورد تشکیک و مورد سؤال قرار می‌گیرد یک اشاره‌ای داشتیم که این تشکیک عللی دارد و عللی می‌تواند داشته باشد خب این علل بعضیهایش جنبة علمی دارد و بعضیهایش جنبة روانی دارد یعنی وضعیت تاریخی ما و استصحاب حال موجود و گذشته گاهی به ما اجازه نمی‌دهد که وارد بحثهای جدید و نو بشویم خصوصا اگر بحثها تأسیسی باشند و خصوصا اگر بحثها چالشی باشند و احتیاج به یک پایه‌ریزی علمی محکم ونفس طولانی ونیاز به یک تفوق علمی و فوق العاده داشته باشد تا انسان بدون احاطة به منابع به طور کافی و بدون احاطه به نظریات معاصر و رقیب شاید نتواند یک نظریه‌ای را پردازش کند و عرضه کند و تثبیت کند و طبیعتا یک چنین کاری کاری که شهید صدر در اقتصادنا انجام داده است