فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظریة اجتماعی قرآنی به اینجا رسید که شهید صدر از آیات متعددی که ظاهرا هیچ ارتباط واژه‌ای هم با هم نداشتند اما با توجه به سؤالاتی که در زمینة نظریة اجتماعی برای خودشان تعریف کردند ومطرح کردند از این چند آیه هم ارتباط این آیات را با هم دیگر را به دست آوردند وهم به آن نظریه‌ای که قرآن مطرح می‌کند دست یافتتند واین نظریة اجتماعی را به نام نظریة الاستخلاف یا نظریة خلافت انسان نامگذاری کردند هر چند که آیة سی سورة بقره متعهد ومتکفل بیان اصل جعل خلافت برای انسان بود اما انسان با توجه به آیات سی سورة روم که آیة دین وفطری بودن دین هست وهمچنین آیة سورة احزاب که عرض امانت بر تمام موجودات بود وانسان این امانت را تقبل کرد از این چند نتیجه ایشان گرفت که این نتایج را ایشان تصریحا می‌فرمایند که هم دین سنت موضوعی است وهم استخلاف سنت موضوعی است استخلاف که عبارت اخرای همان نظریة اجتماعی است وبه این معناست که انسان خلیفة الله باشد این یک سنت است موضوع این است ممکن است انسانها نخواهند خلیفة الله باشند دوست نداشته باشند وتمایل نداشته باشند می‌فرمایند نمیتوانیم از این سنت تخلف به نام تمرد کنند در دراز مدت یعنی انسان در کوتاه مدت ممکن است زیر بار خلافت وزیر بار این جریان منطقی وطبیعی که در فطرت آن نهادینه شده وآن عبارت از این است که انسان خدا گرا باشد وانسان با توجه به این خدایی که خالق اوست باید نماینده ووکیل او وخلیفة او در جهان باشد حتی اگر انسان نخواهد این خلافت را قبول کند به خاطر ظلم وبه خاطر جهلی که انسان گرفتارش می‌شود اما چون این سنت سنت موضوعی هست معنایش این است که این انسان در دراز مدت ناکام خواهد شد وناگزیر خواهد شد که برگردد به مسیر طبیعی وجریان طبیعی واین بار امانت را به دوش بکشد این بحث جدید امروز ایشان هست که بحث بسیار مهمی است واین بحث زمانی معنی پیدا می‌کند وکسی این را بحث را می‌فهمد که در مرحلة قبل رابطة دین با نظریة اجتماعی را فهمیده باشد یعنی رابطة دین با موضوع خلافت را فهمیده باشد که ما در جلسات گذشته سعی کردیم این بعد را تبیین کنیم که خلافت انسان برای خدا در بر دارندة پذیرش خدا به عنوان حاکم مطلق به عنوان مالک جهان به عنوان ولی وبه عنوان آفریننده قال خالق البارئ المصور هم خالق هست هم ولی است وحاکم است وهم او جاعل ودهندة این خلافت است ایمان به چنین خدایی که این ایمان فطری هم هست به معنای این که انسان فطرتش به سمت خدا گرایش دارد خب آنجا فرمودند که این یک سنت موضوعی است یعنی انسانها اگر از خدا بخواهند دور شوند در کوتاه مدت ممکن است یک نسل دو نسل سه نسل جامعة بشری از خدا فاصله بگیرد اما نمی‌تواند تا ابد ودر دراز مدت فاصله بگیرد به این معنی که جوامع بشری همه مشرک وملحد می‌شوند این امکان ندارد بلکه جوامع بشری برمی‌گردد نامکام می‌شوند سرشان به سنگ می‌خورد به عبارت دیگر با توضیحی که گذشت یا عذاب استیصال اینها را فرا میگیرد واز بین می‌روند یا این که به سر خط بر می‌گردند یعنی وقتی که ناکامی را تجربه کردند ودر یک جامعة ملحدی ومشرکی نتائج الحاد وشرک را یافتند هوشیار می‌شوند هشدار می‌شوند وبرمی‌گردند به مسیر طبیعی واین معنای سنت موضوعی بودن است