فقه نظام اجتماعی

یادداشت

مروری بر مباحث گذشته
بحث ما درباره روش استنباط نظریه ونظام بود. و با توجه به مجموعه بیانات شهید صدر در این عرصه، و موارد مختلفی که در کتابهای ایشان مطرح شده بود یک مرور تفصیلی انجام دادیم و چند بحث را از مجموعه مطالب ایشان بررسی کردیم. سه بحث در اینجا خیلی مهم و اساسی بود:
1. تبیین این روش، که روش استنباط نظریه و نظام به چه شکلی انجام می‌گیرد. که این را ایشان صریحا در اقتصادنا در همان مقدمه جلد دوم بیان کردند.
2. حجیت این روش، که به چه مقدار این روش قابل اعتماد است.
3. فایده و ضرورت این روش.
و در زمینه کشف نظریه و نظام یک بحث فرعی دیگری را هم عنوان کردیم، و متعاقباً پس از اینکه آن سه بحث را تقریبا از بیانات شهید صدر تمام کردیم، به اینجا رسیدیم که در خود آثار شهید صدر ما دو مسیر اکتشافی را راجع به نظریه و نظامهایی که ایشان بررسی کردند، اعم از نظام سیاسی و نظام اقتصادی، می‌بینیم.گاهی ایشان به روش استنطاقی روی آورده‌اند، و گاهی هم از روش استنباط از احکام روبنایی به سمت کشف نظریه و نظام، استفاده کرده‌اند.
و در رابطه با این دو روش نکاتی را عرض کردیم، که آیا این دو روش با هم منافات دارند یا قابل جمع هستند. در اینجا عرض شد که به طور طبیعی شهید صدر هم مانند دیگران، به منابع موجود و در اختیار فقیه، که عبارت بودند از مجموعه آیات و روایات عنایت و توجه دارد. و اینها منبع تشریعی هستند و در اینجا فقیه ناگزیر است که از اینها استظهار و استنباط و استنطاق کند. ( همان سه مرحله‌ای که در بحث استنباط نظریه ونظام مطرح کردیم. فقیه ناگزیر است هم از این متون استظهار کند و مسلمات این متون را بدست بیاورد، و هم در مواردی بیش از استظهار، استنباط کند و وارد به عمق یک متن بشود و لوازم و مدالیل مرتبط به آن متن را هم به دست بیاورد. وگاهی فراتر از آن باید سؤال مطرح کند وبا مطرح کردن سؤالات متنوع و جدی در یک موضوع، سعی کند پاسخ آن سؤالات را از آن متون بدست آورد). و در مثل بحث اقتصادنا، به طبیعة الحال، باید به فتاوای متعدد فقهاء در طول قرنهای گذشته هم توجه کرد، و امکان چشم پوشی از اینها وجود ندارد.