فقه نظام اجتماعی

یادداشت

موضوع: بررسی آسیبِ «وجود خطاء» در روش استنطاقی
بحث ما درباره روش شهید صدر در رسیدن به نظریه و نظام اقتصادی واجتماعی بود. بعد از تبیین جزئیات این روش مانند مراحل دوگانه‌ آن و گامهای درون هر مرحله، به موضوع حجیت و سلامت این روش رسیدیم.
و اینجا این مسأله بیان شد که آیا آسیبهایی که در باب اجتهاد مطرح می‌شود مانع جدیدی پیش روی این روش هست؟، یا اینکه این روش از لحاظ اعتبار وحجیت از اجتهاد متعارف کم ندارد. و هر اشکالی هم بر روش استنطاقی گرفته شود، همان آسیب در همین روش متعارف هم مطرح است.
و اگر آن آسیبها به اجتهاد متعارف ضرر می‌زند، کل عملیات استنباط ما زیر سؤال است. اما اگر آقایان بپذیرند که این آسیبهایی که اجتهاد متعارف دارد مُغتفَر است و خود شارع مقدس از این آسیبها چشم پوشی کرده، و متوجه این آسیبها بوده و در عین حال این اجتهاد را حجت قرار داده است، [در روش استنطاقی هم همین را خواهیم گفت].
مثال هم زدیم به حجیت خبر واحد. علی رغم اینکه کاشفیت خبر واحد صد در صد نیست، اما شارع مقدس فرموده است تکلیف شما این است که به مدلول خبر واحدِ حجت که خبر عادل باشد، عمل کنید. مثال دیگر در رفع تعارض موجود بین احکام است، که ممکن است دو مجتهد در شیوه رفع تعارض اختلاف داشته باشند. در یک شرائطی که دو خبر مثل هم در برابر هم قرار می‌گیرند یکی قائل به تخییر بشود، و یکی قائل به عدم تخییر بشود. در هر دو صورت، شارع این اجتهاد را چون قانونمند و ضابطه‌مند است، پذیرفته است.
بنابراین شارع مقدس خودش این مقدار از خطاهایی که در نتیجه اجتهاد به وجود می‌آید، پذیرفته است.
البته این اجتهاد با اجتهادی که ضابطه‌مند نباشد، و اجتهاد به رأی باشد یا اجتهاد بر اساس قیاس و استحسان باشد، متفاوت خواهد بود. روشن است که اجتهاد به رأی ممنوع است، ولی اجتهاد در نص جائز است. و اهل بیت علیهم السلام هم فرموده‌اند: عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ‌ إِلَيْكُمْ وَ عَلَيْكُمُ التَّفَریع[1] یا فرموده‌اند لَيْتَ‌ السِّيَاطُ عَلَى رُءُوسِ أَصْحَابِي حَتَّى يَتَفَقَّهُوا فِي الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ‌[2] . پس شارع مقدرس، اجتهاد و تفریع فروع را با همه این آسیبهایی که دارد، قبول کرده است.