فقه نظام اجتماعی

یادداشت

موضوع: خلاصه‌ای از مراحل استنطاقی شهید صدر
بحث ما حول روش شهید صدر در کشف نظریه و نظام اقتصادی، به طور خاص در کتاب اقتصادنا، و نظریه و نظام به طور عام بود.
در بررسی بحث اجتماعی اسلام ناچار شدیم که به تجربه‌ای که شهید صدر در اکتشاف نظریه و نظام اقتصادی اسلام پشت سر گذاشتند، توجه کنیم، تا ببینیم که ایشان آن منهج استنطاقی خودشان را که در تفسیر مطرح کرده بودند، چگونه در عرصه اقتصاد پیاده کردند.
خلاصه کاری که شهید صدر انجام دادند در دو کار عمده معرفی شد. اول گردآوری احکام و قوانینی که جنبه روبنایی در شریعت دارند، و سپس تفسیر این احکام یا ترکیب این احکام به‌ گونه‌ای که بتواند نظریه و نظام را برای ما ارائه کند.
اضافه بر احکام، ما به مفاهیمی نیاز داریم که در کنار این احکام دیده شوند، تا به رسیدن به نظریه و نظام نزدیکتر شویم. و کار ترکیب این احکام هم عبارت از دو کار بود: (۱) ربط دادن این احکام به یکدیگر و (۲) به دست آوردن تفسیری که رابطه بین این احکام و انسجام و هماهنگی بین احکام را بتواند نشان دهد و توجیه کند.این یک بحث بود.
آسیبهای روش استنطاقی
آسیب اول: احتمال خطای فقیه در کشف نظریه و نظام
بعد شهید صدر یک مجموعه آسیبی را برای این بحث مطرح می‌کنند و خیلی نسبت به این آسیبها حساسیت نشان می دهند. ایشان می‌فرمایند اگر شما بخواهید سراغ احکام بروید، معمولا باید سراغ آیات و روایات بروید و آنها را مورد بررسی قرار دهید. و از آنها استظهار یا استنباط - به تفکیکی که برای این دو واژه داشتیم – کنید.
و در هر دو صورت چون ما معتقدیم که اینطور نیست که فقیه حتما در کشف احکام الهی مصیب باشد،[پس همیشه احتمال خطاء وجود دارد.] چرا؟ به دلیل اینکه فقهاء وقتی با متون شرعی و آیات و روایات برخورد می‌کنند، درصد بسیار کمی از این متون را به طور یقینی می‌بینند. یعنی آیات صریح و روایات متواتر و مطالبی که اجماعی و روشن هستند، و سیره متشرعه مسلمین که قطعی باشد، همه اینها را در کنار هم بگذاریم چیزی در حدود پنج درصد از احکام را نشان می‌دهد. و نود و پنج درصد احکام را شما با روش ظنی و گمان آور بدست می‌آورید. چرا؟ چون شما به خبر استناد می‌کنید. و حجیت خبر حداکثر نتیجه‌ای که می‌دهد این است که که این خبر من حجت است؛ اما مطلبی که در این خبر آمده آیا صد در صد همان حکم الله واقعی است؟ ما احتمال می‌دهیم که اینچنین نباشد.