فقه نظام اجتماعی

یادداشت

موضوع: درباره ترجمه مفهوم «مذهب» در اندیشه شهید صدر ره
بحث ما حول تبیین روش استنطاقی شهید صدر بر اساس آنچه که در آغاز جلد دوم اقتصادنا بیان کردند، بود.
نکته ای که تذکر آن [به عنوان نکته مقدماتی] لازم است، و احتمالا مورد سوء فهم یا شبهه قرار می‌گیرد بکارگیری کلمه مذهب، جایگزین نظریه و نظام هست.
در ترجمه‌هایی که می‌شود گاهی کلمه «مذهب» به «روش» ترجمه می‌شود. [وجه این نحو ترجمه چیست؟] منظور این است که هر مکتبی، یک روشی را برای زندگی تعیین می‌کند. لذا اطلاق کلمه روش به این لحاظ است. به لحاظ اینکه روش زندگی را تعیین می‌کند.
حال وقتی خود این روش زندگی مورد مطالعه قرار می‌گیرد، خود این مطالعه و بررسی، احتیاج به روش دارد. لذا ترجمه مذهب به روش، شاید [در این بحث] مناسب نباشد.
شاید بهترین معادل برای این بحث همان نظریه یا نظام، یا چیزی آمیخته از این دو باشد. چیزی که درصدد است تا روش‌زندگی – مثلا اقتصادی - ما را تبیین کند. و این همان معنایی است که شهید صدر از مذهب قصد کرده‌اند. لذا ترجمه‌های تحت اللفظی در اینجا کار ساز نیست، و باید فراتر از ترجمه تحت اللفظی به این مسأله نگاه کرد.
اگر کسی هم بخواهد در اینجا تحقیق کند مثلا باید به مقدمه فلسفتنا یا المدرسة الاسلامیة رجوع کند. در آنجا شهید صدر زمانیکه نظام سرمایه‌داری و سوسیالیستی و اسلامی را با هم مقایسه می‌کنند، کلمه مذهب و نظام را تقریبا مرادف هم قرار می‌دهند.
پس ما نظام را به روش زندگی تعریف می‌کنیم. و نظریه نیز عبارت است از آن نقطه اصلی و دیدگاهی که بر آن نظام و روش زندگی حاکم است.یعنی قلمرو نظریه و نظام، قلمرو روش زندگی است، که مجموعه بایدها ونبایدها در اینجا تبلور آن روش هستند.
مراحل اکتشاف مذهب
با توجه به نکته فوق، باز می‌گردیم به بحث اصلی. در بحث اصلی، ما می‌خواهیم این روش زندگی را بدست بیاوریم. یا آن مؤلفه‌های اصلی و اساسی‌ای که بر این روش زندگی حاکم است را بدست بیاوریم.