فقه نظام اجتماعی

یادداشت

موضوع: نحوه کاربرد عقل در کشف چرایی های کلان
مقدمه
گفته شد در نظریه یک سؤال اساسی وجود دارد که نظریه متکفل پاسخ به آن سؤال است و آن یک «چرای کلی و کلان» است که فلسفه وجودی یک ایده یا قانون یا نظام را تبیین می‌کند.اما نظام، با همه تفصیلاتی که دارد، عهده‌دار پاسخ به چگونگی تحقق یک ایده و ... است.
نحوه کاربرد عقل در کشف چرایی های کلان (= نظریه) و خرد (=علل احکام)
سؤالی در اینجا مطرح شد - که سؤال خوبی است و می‌توان به آن توجه ویژه‌ داشت - و آن اینکه: اگر گفته شد ما در نظریه به دنبال پاسخ به یک چرای کلان هستیم، و بعد در ضمن آن بحث از علل و فلسفه احکام را هم دنبال می‌کنیم، آیا قلمرو فقه در اینجا شامل پاسخ به این نوع سؤالات هم می‌شود یا خیر؟ و اصولا بحث تعقل و تعبد که از قبل هم مطرح بوده است، چگونه با هم قابل جمع هستند؟ آیا روایت ان دین الله لا یصاب بالعقول الناقصة[1] و موارد مشابه آن، آیا امکانی برای ما برای کشف فلسفه و علل احکام باقی می‌گذارد؟ یا این یک توقع غیر واقعی است؟.
اینجاست که ما یک جواب خیلی کلی در این زمینه اشاره کردیم که محور یک نظریه پاسخ به یک سؤال کلی و کلان است که تبیین کننده سؤالات دیگری است که در بحث نظام پیش می‌آید. و در کنار این هم گفته شد که در مقام استنباط این نظریه و نظام، ما ناگزیر از خود متون منبع، یعنی آیات و روایات بهره می‌گیریم. پس در همین جواب اجمالی چند نکته وجود دارد:
نکته اول اینکه ما در برای کشف علل و فلسفه احکام به دنبال منبع عقلی یا عقلانی نیستیم. این خارج از بحث است؛ این از لحاظ منبع.
[نکته دوم اینکه] از لحاظ روش هم به همان روش استظهاری فقهاء رسیدیم. بنابراین اگر چیزی بنا است که کشف شود و به سؤالاتی پاسخ داده شود، اینها از همان منابع و متون دینی کشف می‌شود.
این خود یک فارق بسیار اساسی است [بین دیدگاه شهید صدر و ] کسانیکه به دنبال به دستیابی به مناطات و علل احکام از غیر مسیر تفقه در دین هستند.