فقه نظام اجتماعی

یادداشت

موضوع: خلاصه‌ای از نظریه اجتماعی اسلام
خلاصه‌ای از مطالب گذشته
در بحث گذشته از کلمات شهید صدر به این نتیجه رسیدیم که ایشان گام‌هایی را که یک مفسر در تفسیر ترتیبی برمی‌دارد، می‌پذیرند، ولی نقاط قوت و کمالی را هم در تفسیر موضوعی زائد بر تفسیر ترتیبی، قائل هستند. یعنی ایشان ویژگی‌ها و کمالات تفسیر ترتیبی را نفی نمی‌کنند، ولی با توجه به مأموریتی که تفسیر موضوعی دارد و آن به دست آوردن یک نظریه ویک نظام جامع از قرآن کریم و مستندات اسلامی است، ناگزیر یک گام فراتر از استظهار از تک تک متون نیز قائل می‌شوند.
حال در اینجا چند بحث مطرح بود. یک بحث روش این کار بود که بیان شد که از کجا شروع می‌شود؟ از آشنایی با یک موضوع و طرح سؤال نسبت به آن موضوع، و در مرحله بعد جستجو در آیات وروایات.
و گفتند که فقهاء هم همین کار را می‌کنند. و ما چیزی فراتر از کار فقهاء انجام نمی‌دهیم. جز اینکه اگر موضوع ما یک نظریه یا یک منظومه کاملی هست، بطور طبیعی دایره کار ما وسیعتر از یک موضوع محدود خواهد بود.
مثلا اگر موضوع ما مضاربه باشد خیلی کار ما محدودتر خواهد بود تا اینکه موضوع ما فعالیت‌های اقتصادی، یا نظام اقتصادی باشد که مضاربه بخشی از این نظام می‌تواند قلمداد شود.
دو تفاوت عمده تفسیر موضوعی با تفسیر ترتیبی پس دو تفاوت در اینجا به وجود آمد: تفاوت اول این است که ممکن است موضوعی که ما مطرح کنیم مستقیما در آیات قرآن یا روایات نیامده باشد بلکه بالملازمة یا بالتضمن مطرح شده باشد. تفاوت دوم اینکه موضوعی که مطرح می‌کنیم قلمروی وسیعتری را نسبت به موضوعات مصرح در آیات و روایات در بر می‌گیرد.
نکات مکمل شهید سید محمد باقر حکیم ره درباره روش تفسیر موضوعی در این زمینه می‌توانیم از شهید حکیم رحمة الله علیه که عنایت ویژه‌ای به مباحث اجتماعی شهید صدر ره داشتند و در کتاب المجتمع الانسانی فی القرآن الکریم در حقیقت یک بازخوانی نسبت به مباحث شهید صدر داشتند و مباحثی را تکمیل کردند، یاد کنیم.