فقه نظام اجتماعی

یادداشت

انعکاس نظریه استخلاف در نظام اقتصادی
بحث اجمالی از دیدگاه شهید صدر در زمینه نظریه خلافت انسان و بازتاب این نظریه در نظام سیاسی را به اتمام می‌رسانیم، و برای بحث بعدی به - عنوان نمونه‌ای برای این مدعا که عرض شد نظریه استخلاف در جای جای نظام اجتماعی اعم از نظام سیاسی یا اقتصادی یا نظام خانواده یا ... تاثیرگذار است - به تأثیر گذاری این دیدگاه بر نظام اقتصادی می‌پردازیم.
در نظام اقتصادی ما روابط اقتصادی را تنظیم می‌کنیم. یعنی داد و ستدها، منابع ثروت و نحوه بکارگیری این ثروت، نحوه تولید، نحوه مصرف، بهره وری و توسعه اقتصادی، همه این موضوعات در یک نظام اقتصادی دیده می‌شود. پس مجموعه فعالیت‌های اقتصادی جامعه، چه بطور کلان و چه بطور خرد مد نظر قرار می‌گیرد.
شهید صدر ره با توجه نگاهی که به انسان به عنوان خلیفه خدا دارند و انسان را امانت دار خدا در زمین می‌دانند - امانتدار به این معنی که انسان امین خداست تا حکم خدا را در زمین اجرا کند، بر خودش و بر افراد جامعه و بر طبیعت- و با عنایت به یک اصل مفروغ عنه - که ایشان روی این اصل بسیار تأکید می‌کنند - و آن اینکه [اسلام برای تنظیم تمام روابط زندگی آمده است] وارد بحث می‌شوند.
نقش اسلام به عنوان تنظیم کننده روابط زندگی بشری، به مثابه اصلی مفروغ عنه ایشان این اصل مفروغ عنه را با یک سؤال مطرح می‌کنند، و کل جزوه دوم الاسلام یقود الحیاه را برای پاسخ به این سؤال اساسی و کلیدی اختصاص می‌دهند. پاسخ به این سؤال می‌تواند روی کلیه فتاوای فقهاء اثر گذاشته، و چنانچه به این سؤال جواب ندهیم و یا جواب ما منفی باشد و یا حتی همراه با تردید باشد، نمی‌توانیم در کل نظام اجتماعی و حتی چه بسا در احکام فردی آن حکم خدا را کشف و استنباط کنیم. آن سؤال این است آیا اسلام یک روش زندگی برای انسان است؟ ایشان می‌فرمایند که غربی‌ها خیلی تلاش کردند تا این را به ما بفهمانند که اسلام مثلا شبیه مسیحیت فعلی، کاری به زندگی ندارد. فقط رابطه انسان را با خودش و از لحاظ عاطفی با دیگران و با خدا تنظیم می‌کند و کاری به زندگی ندارد.