فقه نظام اجتماعی

یادداشت

خصوصیات و امتیازات کار شهید صدر ره در موضوع نظام سیاسی و ولایت فقیه
توجه به مباحث زیرساختیِ نظام سیاسی اسلام
تا اینجا عرض کردیم شهید صدر در نظریه اجتماعی خود که بر پایه آیات قرآن بنا شده است،در صدد بیان جایگاه منطقی وشرعی مرجعیت، در اداره شؤون جامعه بشری هستند. و به عنوان یک شاهکار عرض کردیم که ایشان با همه اشتراکاتی که با امام خمینی رحمه الله علیه و با فقهایی که معتقد به عدم جدایی دین از سیاست هستند، دارند، اما ایشان در بیان جایگاه مردم و جایگاه فقیه در نظام سیاسی اسلام، به لایه‌های زیرین این بحث توجه کرده‌اند؛ و اکتفا نکردند به آنچه مثلا در روایات برای جایگاه فقیه مطرح شده است، مانند: فَأَمَّا مَنْ‌ كَانَ‌ مِنَ‌ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِينِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوه‌ ... (التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام، ص: 30۰) یا وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ‌ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا... (كمال الدين و تمام النعمة، ج‌2، ص: 484). یعنی با همه توجهی که به این منابع و ادله داشتند اما ایشان سعی کردند بحث نظام سیاسی را به یک بحث کلی‌تر ومبنایی‌تر یعنی نظریه اجتماعی ربط بدهند. این یک امتیازی است برای ایشان که ما باید متوجه آن باشیم.
لذا فقهایی که در این زمینه کار کردند سعی کردند جایگاه مرجعیت دینی یا مرجعیت سیاسی را مستقیما و با استفاده از ظواهر ادله و نصوص، استنباط کنند. نصوصی مانند الْفُقَهَاءُ أُمَنَاءُ الرُّسُل[1] ‌ یا إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاء[2] . انبیاء مشخص است که ولایت کامل بر مردم دارند. حال اگر قائل به ولایت مطلقه فقیه بودیم یعنی همان ولایت انبیاء را برای فقهاء هم قائل هستیم. اما اگر ولایت مطلقه فقیه را نتوانستیم ثابت کنیم، یک ولایت محدود به مجموعه ‌ای از حدود و قیود برای فقیه باقی می‌ماند که فقیه بتواند شؤون جامعه اسلامی را اداره کرده وحکومت کند.این کل آنچه که علمای بزرگوار ما از قدماء ومعاصرین در صدد تبیین آن بودند.