فقه نظام اجتماعی

یادداشت

سنت استخلاف یک امر تکوینی است که هرچند انسان در این سنت امکان تخلف دارد، اما در نهایت وادار به حرکت درون این مسیر می‌شود. در تدوین نظریه اجتماعی شهید صدر - که ایشان زمینه بیان این نظریه را در بحث سنت‌های تاریخی فراهم کردند وبعد در درس هشتم به بعد یعنی عناصر مجتمع، این بحث را باز کردند- عرض کردیم که:
نظریه اجتماعی شهید صدر ره به دو رکن متقوم است[1] . چون گفتیم این نظریه دو رکن اساسی دارد؛ یکی خلافت انسان و دیگری شهادت انبیاء. در بحث استخلاف وخلافت انسان ایشان مفصل وارد شدند، اما بحث شهادت انبیاء را در این تفسیر موضوعی خیلی کم رنگ وبا اشاره رد شده اند. لذا رکن دیگر نظریه باید در الاسلام یقود الحیاه دیده بشود، و آنجا ایشان آن را پر رنگ بحث کرده است. لذا می‌توانیم بگوییم بحث را کاملا در این دو اثر باید ببینیم. نمی‌شود یک بعد را ببینیم. چرا؟ چون اینجا بیشترین هَم ایشان این بوده است که چگونه دین یک سنت است؟ یا استخلاف چگونه یک سنت است؟ یعنی در مقام اثبات این ایده جدید بوده‌اند که ما سنت موضوعی و سنت جریانی داریم، و دین و استخلاف فقط یک امر اعتباری یا امر تشریعی نیست. خدا وقتی آدم را خلیفه قرار داد فقط این نبود که بگوید خیلی خوب من قانونگذار، من خدا و مولای شما، حال می‌خواهم برای خودم خلیفه قرار دهم. یعنی یک انتخابی بود و این انتخاب از طرف این قانونگذار روا است. فقط در همین حد. [خیر]، بیش از این بوده است. این استخلاف، یک پشتوانه تکوینی و طبیعی دارد که خداوند با توجه به امکاناتی که به انسان داده و استعدادهایی که به انسان داده اولا،و با توجه به جایگاهی که انسان در اثر این استعدادها و امکانات به دست می‌آورد ثانیا، و آنچه که انسان را می‌تواند به سرمنزل مقصود و کمال برساند ثالثا، باید در این جایگاه باشد. چرا که اگر در این جایگاه قرار نگیرد کل نظام تکوین انسان به هم می‌ریزد و خلاف حکمت می‌شود. یعنی خداوند تشریعش بر اساس یک سری مبانی تکوینی شکل گرفته است وبه این خاطر استخلاف یک امری است که به نظام تکوین ربط دارد.