فقه نظام اجتماعی

یادداشت

اولین بحثی که در تشریعات فردی و اجتماعی مطرح است بحث تفصیلی آفرینش است. - کلمه « انسان » که در آیات قرآنی به کار رفته است ، مفرد نیست بلکه فرد در جمع ( اجتماع ) است. ولی کلمه « بنی آدم » نگاه اجتماعی را نشان می دهد . - ما در آیات سوره اعراف نفی جبر اجتماعی و جبر تاریخی را ملاحظه نمودیم.و گفتیم در عین اینکه جامعه تاثیرگذار است ولی علت تامه نیست ، لذا افراد مؤاخذه می شوند و اگر کسی در این تشکیک کند این کلام قرآنی می تواند پاسخ مناسبی باشد : .وقتی افرادی در جامعه کافری زیست می کنند و خود را مومن می دانند مورد بازخواست قرار می گیرند که چرا هجرت نمی کنید ؟ اگر ایشان قرار بود که در حالت جبر در جامعه کفر زندگی کنند این سوال جایگاهی نداشت لکن کسی که اختیار دارد نمی تواند زیر فشار جبر اجتماعی ، کفار را تحمل کند . در اینجا مباحث فلسفی ، کلامی ، تاریخی و ... مطرح می شود. و در کنار موارد فوق بحث تقیه نیز در جبر اجتماعی مطرح است. به صورت طبیعی تقیه وجود ندارد ولی در مقام تعارض، جایگاه پیدا می کند . اولویت و ترتیب بندی تعارض نیز عبارت است از : 1- حفظ دین 2- حفظ نفس 3- حفظ مال - در اینجا با اصالت دادن به دینی که جامع همه ارزش ها است اگر بخواهیم نگاه کلانی داشته باشیم ، طبقه بندی نظام تشریع به این صورت است : جامعه مسئول است ، تک تک افراد مسئول هستند. جامعه تاثیر گذاری مثبت و منفی دارد و می تواند بگو نه ای باشد که انسان استقلال و اراده خود را حفظ کند و برای آزاد کردن خودش از آن جامعه به جامعه دیگر تغییر مکان دهد.این نگاه همانطوری که دیدیم از مطالعه آیات قرآن بدست می آید که یک قانونگذاری کلان برای انسان به وجود می آورد.

- بخش دیگری از آیات قرآن از اول سوره علق تا اول سوره مائده ( به ترتیب نزول ) از ابتدا تقابل بین دو جناح و دو اراده و دو گرایش اجتماعی نسبت به دین را به تصویر می کشد. مثلا در سوره علق داریم : « کلا ان الانسان لیطغی * ان رآه استغنی * ان الی ربک الرجعی * ارایت الذی ینهی * عبدا اذا صلی * ... » در اینجا به ظاهر، با یک درگیری فردی مواجهیم ؛ اما در واقع دو گروه در مقابل هم قرار گرفته اند که در سراسر تاریخ مقابل هم هستند : گروه حق و گروه باطل . - در سوره حمد نیز ، این تقابل به تصویر کشیده شده است : « ... صراط الذین انعمت علیهم * غیر المغضوب علیهم و لا الضالین .» - نمونه دیگر از این تقابل اجتماعی در سوره مزمل و مدثر دیده می شود.