فقه نظام اجتماعی

یادداشت

منزلت نگاه فردی و جمعی در متون دینی نگاهی که در متن کلام شارع آمده، نگاه به جامعه و به فرد در ضمن جامعه است. واین صِیغ جمعی که در این متون آمده است، کمترین دلالتش همین است که افراد در یک بستر اجتماعی مورد تکلیف قرار می‌گیرند. و تا اتمام تکلیف یعنی تا زمان مرگ در این بستر اجتماعی هستند. اکثر آیات به این خطاب آمده است. بعدا نیز آیاتی را که خطاب فردی دارند بیان می‌کنیم و نسبتشان را با این آیات می‌سنجیم. خطابات شارع، یا ناظر به جامعه است، یا حداقل ناظر به فرد در جامعه (فرد واقعی) پس ادعای اول ما این است که: اصلا خطابات شرعی ناظر به جامعه است. اما آن [مدعا و] دلیل بعدی، مبتنی بر این فرض است که اگر چنین نباشد (یعنی خطابات ناظر به جامعه نباشد)، بلکه همه آیات بر وزان آیه شریفه کل نفس بما کسبت رهینة، یا آیه شریفه إنما تجزون ما کنتم تعملون (و مقصود از تجزون فرد باشد) باشد. در آن دلیل می گوییم: وقتی به واقعیت هر فردی توجه داشته باشیم، خود آن واقعیت اقتضاء می‌کند که واقعیتی که وجود حقیقی دارد وباید خطابات به او متوجه باشد، واقعیت اجتماعی باشد. یعنی باید فرد در جامعه باشد، نه فرد منهای جامعه. پس این دلیل در فرض تنزل است. و الا ما می‌گوییم عقل وشرع بر هم منطبق هستند. و هر بحث عقلی ای که بخواهید افتتاح کنید شرع آن را هم گفته. چون خود قرآن متکفل شده که همه چیز را بیان کند: هذا بیان للناس.قرآن هر چه تا روز قیامت مورد نیاز است، به عهده گرفته. یعنی بیان، بیان جامع است. ولی این در سبک آقایان اصولی وفقهاء است که وقتی می‌خواهند استدلال کنند با ادله متنوع - عقلی، نقلی- استدلال می‌کنند. لذا این نوع تنوع دلیلی که آقایان می‌طلبند اینجا هم وجود دارد.