فقه نظام اجتماعی

یادداشت

استدلال بر وجود نگاه جمعی در دین، از طریق توجه به واقعیت حیات انسانی اولین دلیلی که قابل ارائه است، همین طرحی است که اشاره کردیم که یک طرح منطقی وعقلانی بود. یعنی اگر بخواهیم به سبک ادله عقلی و علمی رایج تمسک کنیم، خود این نگاه یعنی نگاه ما به واقعیت انسان و اینکه اگر برای این واقعیت بخواهد برنامه ریزی شده و تعیین تکالیف رفتاری روشن بشود، هیچ راهی ومفری وجود ندارد جز اینکه به انسان یک نگاه واقع بینانه داشته باشیم. و انسانی که الآن در واقعیت خارجی هست انسانی است که در یک جمع متولد می‌شود، و در یک جمع بزرگ می‌شود و زندگی می‌کند. به تعبیر قرآن کریم فیها تحیون وفیها تموتون و منها تخرجون (اعراف/25)، یعنی در همین زمین که دارِ تکلیف است نشو و نما پیدا می‌کنید، واز آغاز تکلیف تا انتهای تکلیف در این محیط و جمع هستید. خود این بودن انسان در جمع، یک واقعیت خارجی ایجاد می‌کند که قانون گذار و شارع اگر بخواهد برای تشریع خودش واقع بین باشد، باید بتواند این انسان را در این واقعیت مورد توجه، هدایت و تربیت و تکامل قرار دهد. لذا ناگزیر است که تشریعات او ناظر به کل واقعیت خارجی باشد نه بخشی از آن. البته تک تک این مقدماتی که الآن اینجا به عنوان مقدمات عقلی مطرح می‌کنیم، تک تک اینها شواهد قرآنی و روائی دارد؛ که نگاه خداوند به انسان، به واقعیت موجود است. به کل این واقعیت است. تا یک انسان الگویی از او بسازد. خود این نگاه ضمن اینکه یک نگاه عقلانی است، یک نگاهی است که می‌توانید رد پای آن را در آیات و روایات هم بدست بیاورید. ألا یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر (ملک/ 14). حالا که یعلم من خلق، یعنی حال که خداوند بر آنچه خلق کرده احاطه دارد، پس تکلیفی که برای او تعیین می‌کند، [مبتنی بر مفاد] آیاتی است که خداوند می فرماید ما به حق تکلیف می‌کنیم، به حق مؤاخذه می‌کنیم، و بر اساس این حق و واقعیت هایی که موجود است که تصمیم می‌گیریم و برنامه ریزی می‌کنیم.