فقه نظام اجتماعی

یادداشت

تبیین مفهوم و حیطه فقه اجتماعی
خلاصه بحث اول این شد که: در فقهی که باید نظامی را برای رفتار فرد یا جامعه تعریف کنیم، و همچنین قوانین این رفتار را – که آن را علم فقه یعنی العلم بالاحکام الشرعیة عن أدلتها التفصیلیة می نامیم- این علم به احکام شرعیه، اعم از علم به احکام فرد و جامعه است. در این فقه به دنبال علم به قوانین هدایت کننده رفتار انسان هستیم. حال یا رفتار فرد یا رفتار جامعه انسانی.
عنصر مشترک میان دو حوزه از مباحث فقهی
در هر دو صورت جامع مشترک این دو حوزه از مباحث فقهی - یعنی حوزه خود جامعه که مثلا می‌پرسیم تفاوت جامعه با فرد چیست؟، و حوزه دیگر، که حوزه فرد است. اما فردی که در یک جامعه انسانی زندگی می‌کند- جامعه است. در یک حوزه قوانین رفتاری خود جامعه، یعنی خودِ موجودی به نام جامعه مطرح می‌شود، ودر حوزه‌ دیگر قوانین رفتار فردی که در این جامعه زندگی می‌کند. آسیب شناسی نگاه فقهاء در استنبط مسائل آسیبی که مطرح شد این است که فقیه نباید و صحیح نیست که فرد را جدای از جامعه تصور کرده، و بعد برای آن قوانین رفتاری استنباط کند. فقه اجتماعی، مصداقی از فقه اصطلاحی مقصود خود را هم از واژه فقه به قوانین هدایت کننده رفتار تعریف کردیم، تا شبهه‌ ای برای کسی حاصل نشود که آیا منظور ما از فقه، معنای لغوی فقه است یا معنای اصطلاحی آن. زیرا وقتی گفتیم قوانین هدایت کننده رفتار، این یعنی همان معنای اصطلاحی فقه است.