فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی به بیان جایگاه امامت و نظام امامت در نظام اجتماعی عام که مجموعه‌ای از خرده نظامها را هم در برمی‌گیرد رسید و سعی کردیم روشن کنیم که بحث امامت که یک بحث کلامی و اعتقادی است یک بعد فقهی و تشریعی هم دارد که معمولا مورد غفلت قرار گرفته است و در کتابهای فقهی ما به صورت یک کتاب مستقل که نظام امامت از لحاظ تشریعی وجایگاه امامت از لحاظ تأثیر گذاری این اصل در کلیة ابعاد تشریع مطرح نشده که باید مورد توجه قرار بگیرد بله در مباحث شاید فلسفة فقه این بحث آمده است که آیا امام اضافه بر پیامبر صلی الله علیه واله حق تشریع دارند یا ندارند اگر حق تشریع دارد چگونه تشریعاتی را به امام واگذار کرده‌اند آیا نقش امام نقش تبیین اصولی است که قرآن وسنت پیامبر صلی الله علیه واله به آن پرداخته است یا بیش از نقش تبیین خداوند به پیامبر و پیامبر به امامان معصوم مطالبی را واگذار کرده است که بیان کنند چون پیامبر بیان نکرده است یا تشریع کنند یعنی حق تشریع دارند به خود پیامبر هم این مطلب قابل طرح است که آیا پیامبر حق تشریع دارد خدا به او واگذار کرده است که اموری را تشریع کند یا این که پیامبر فقط مبین احکام الهی است ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا آیا این منظور این کلام نورانی الهی ما آتاکم یعنی آنچه را که خدا به او وحی کرده است شما بگیرید ان هو الا وحی یوحی پس همه چیز به وحی الهی است پیامبر مبین است یا ان که نه ما آتاکم یعنی به پیامبر در یک محدوده‌ای اجازة تشریع وقانونگذاری داده شده است که البته حالا یکی از فقهای ما از این بحث که بحث دیگری در ضمن بحثهای نظام پرداخته‌اند که آن منطقة الفراغ در دست ولی امر است یعنی پیامبر معصوم یا امام معصوم یا حتی ولی فقیه در منطقة الفراغ به او اجازه داده شده است که تصمیم گیری کند شهید صدر هم در اینجا آن ضوابط تصمیم گیری فقیه در منطقة الفراغ را هم بیان کردند خب پس در اینجا بحثهایی که تاکنون راجع به نقش امام امام هم اینجا خصوص پیامبر نیست اعم از پیامبر است و امام معصوم هم شاید اخص از این بحث ما باشد یعنی جایگاه امامت و مقام امامت که دو نقش را امام به عهده دارد یک نقش تشریعی دارد و یک نقش نظارتی دارد به عبارتی دیگر جایگاه امامت جایگاهی است که دو نقش همیشه در جامعه ایفا می‌کند یک مرجعیت تشریعی و دینی دارد و یکی مرجعیت سیاسی خب اگر مرجعیت دینی وسیاسی را برای امام امام به معنای عام یعنی پیامبر امام معصوم ائمة معصومین علیه السلام یا فقهایی که به مقام ولایت می‌رسند اگر قائل شدیم که اینها نقش تشریعی و نقش نظارتی در حرکت جامعه دارند آن وقت این بحث ما زنده می‌شود که پس مقام امامت و مقام ولایت یک مقامی است که در عین این که اجرائی هست یک مقامی است که در هر زمان مورد نیاز است و اگر در تشریعات فقهی هم فقیه نقش اکتشافی دارد نه نقش پایه گذاری و مطرح کردن قوانین در منطقة الفراغ وغیر منطقة الفراغ نقش اکتشافی دارد باید استنباط کند احکام را از کلمات معصومین و از قرآن و سنت در منطقة الفراغ نقش قانونگذاری دارد بر طبق ضوابط که این منطقه منطقة الفراغ تابع شرائط زمانی و مکانی است