فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی مطرح در آثار شهید بزرگوار استاد سید محمد باقر صدر قدس الله سره بود که عرض کردم ما کافی نیست که به برخی از منابعی که شهید صدر در آنها مستقیما راجع به نظام اجتماعی صحبت کردند مثل مقدمة فلسفتنا یا المدرسة الاسلامیة جلد اول تقریبا آنجا متمرکز شده ایشان روی بخش نظام اجتماعی آن بخشی از نگاه و دیدگاه شهید صدر را تشخیص می‌دهد در مقام مقایسه با نظام سرمایه داری و سوسیالیستی نقاط امتیاز اسلام را بیان کرده است و نقاط ضعف این دو نظام را مطرح می‌کند و بعدا در آن المدرسة القرآنیة بحثی را تحت عنوان ضمان اجتماعی اضافه می‌کند در حقیقت کاستیهای موجود در نظامها را با تیین این که اسلام با ایجاد تحول در درون انسان و مطرح کردن یک مجموعه احکام و قوانینی که انسان را از درون یا برون تحت مدیریت قرار می‌دهد و عدالت مصلحت انسان و عدالت و آنچه که شایسته و زیبندة انسان است همراه با تکریم الهی این انسان یک زندگی آبرمندانه‌ای در دنیا به سمت آخرت حرکت می‌کند و هیچ نوع کاستی در این زندگی دنیوی ما در اسلام نمی‌بیینیم به گونه‌ای که اگر کسی عاجز از کار باشد تأمین اجتماعی مطرح در اسلام این کاستی و کمبود را رفع می‌کند و در عین این که انسان را به کار و تلاش و فعالیت تشویق می‌کند و جامعة اسلامی یک جامعة فعال و تلاشگر و ایثارگر و ارزشی به زندگی خودش تکامل و تعالی می‌بخشد که البته اینجا با توجه به جزوة پنجم الاسلام یقود الحیاة دور نمای این توانمندیهای نظام اسلامی را شهید صدر تحت عنوان منابع القدرة فی الدولة الاسلامیة مطرح می‌کند یعنی ایشان آن نگاه تمدنی خودش را نسبت به چنین جامعه‌ای و عناصر اقتدار این جامعه را هم بیان می‌کند در حقیقت آن ویژگیهای جامعة اسلامی منضبط به نظام اسلامی ترسیم می‌شود در جزوه‌های دیگر آن ابعاد دیگر این نظام را مطرح می‌کنند یعنی در بحث المدرسة القرآنیة و آن عناصر مجتمع هم در بحث سنتهای تاریخ و هم در بحث عناصر مجتمع ایشان به یک نقطة اساسی‌تر و در حقیقت جوهرة این نظام که خدا گرایی انسان و حضور خدا در جای جای زندگی فردی و اجتماعی انسان است آنجا اشاره می‌کند و نظامهای طاغوتی نظامهای فرعونی و نظامهایی که این حقیقت را نادیده می‌گیرند و انسان را از خدا می‌برند و آفاتی که بر چنین نظامهایی مترتبط می‌شود و قرآن ترسیمی روشن از این آفتها را مطرح می‌کند شهید صدر ترسیم می‌کند و آن شاخصة اصلی این نظام اجتماعی اسلامی را در خدا محوری و خلافت انسان برای این خدا که در حقیقت رابطة انسان و خدا و خدا و انسان را به طور دقیق ترسیم می‌کند واین رابطه اصل و شالوده و شاقول این نظام اجتماعی اسلامی است به همین خاطر ایشان می‌فرماید که این نظریة اجتماعی که خلافت انسان برای خداست این مبنای همة احکام است و مبنای کل نظامهایی که مطرح خواهیم کرد