فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی در آثار شهید صدر به اینجا رسید که عرض کردم در جلسة پیش ما نه فقط کتابهایی که اشاره شد الاسلام یقود الحیاة والمدرسة الاسلامیة والمدرسة القرآنیة فقط این سه کتاب شاید کافی نباشند برای بیان کل دیدگاههای شهید صدر در این زمینه خصوصا اگر ما منهج شهید صدر را بگیریم که ایشان در بحث اقتصاد رفتن به فتاوای فقهاء توجه کردند از آن فتاوای فقهاء به آن نظریه و نظام دست یافتند یعنی از خروجیهای منابع تشریعیمان کتاب وسنت باشد که رویشان اجتهاد انجام گرفته است وبه فتوی رسیده است بعد از فتوی برگشتند به سمت آن ساختار نظام مند به همین سبک اگر ما عمل کنیم و در آثار ایشان ببینیم توجه کنیم می‌بینیم وقتی که ایشان خلافت انسان و شهادت انبیاء را به عنوان آن نظام الهی برای جامعة بشری می‌بیند بعد ایشان می‌آید در زندگی معصومین علیهم السلام در اثری به نام اهل البیات تنوع ادوار و وحدت هدف که عرض کردم این چندین چاپ خورده است و آخرینش چاپ کنگرة شهید صدر است که کاملترین نسخه است تاکنون از این جهت با توجه به آن نگاه جامع و فراگیر شهید صدر نگاهی که به نظام ونظام مندی اسلام دارند و این که این نظام مندی در سیرة پیامبر و اهل بیت علیهم السلام حکومت می‌کند و در حقیقت این نگاه است که می‌تواند یک معنای معقول و یک تجلیل منطقی از تعدد و تنوع رفتارهای امامان ما در برهه‌های تاریخی مختلف می‌تواند به ما بدهد و به طور منطقی می‌تواند این رفتار آنها را ارائه بدهد شهید صدر این تلاش را کردند که در حقیقت با توجه به سیرة اهل بیت ما را به مصداق آن نظام یا تفسیر و تبیین صحیح از آن نظامی که اسلام آورده و در سیرة معصومین تبلور پیدا می‌کند با توجه به آنچه که در تاریخ به عنوان رفتار وسیرة اهل بیت یا کارنامة اهل بیت علیهم السلام از نگاه شهید صدر مطرح شده است آن هم باید اضافه شود به مجموعة منابع معرفتی شهید صدر تا این که ما بتوانیم آن نگاه کامل ایشان را ببینیم همانطوری که ایشان به تاریخ خلافت نگاه کردند و به آن تاریخ خلافت توجهی کردند که آن توجه می‌تواند در یک بحث علمی پژوهشی به آن پژوهشگر الهام بخش باشد و نکاتی را تبیین کند و در حقیقت ترجمة عملی آن نظام در تاریخ خواهد بود در تاریخ خلافت در تاریخ امامت اهل بیت علیهم السلام هم ما همین امر را می‌بینیم یعنی آن نظام اجتماعی را در رفتار اهل بیت می‌بینیم شواهدی که برای این مطلب می‌توانیم ذکر کنیم سه اثر دیگر هست از شهید صدر که اینها هم به این آثار تاریخی ملحق می‌شود و هر چند دو اثر یا سه اثر که الآن نام می‌برم ظاهرا تاریخی نیستند ولی در تفسیر تاریخ و در تفسیر آن نظام اجتماعی بسیار می‌توانند نقش مثبتی ایفا کنند یک جزوه‌ای است تحت عنوان بحث حول الولایة که مقدمة یکی از کتابهایی است که راجع به تاریخ شیعه تأریخ الشیعة الامامیة واصنافهم مقدمه‌ای برای آن ایشان نوشتند و در این جزوة بسیار کوچک اما بسیار پر بار ایشان بحث امامت و خلافت حضرت علی علیه السلام را به گونه‌ای علمی مطرح می‌کنند و در آنجا به یک شبهة خیلی مهم پاسخ می‌دهند و آن شبهه این است که پس ائمه علیهم السلام امیر المؤمنین در دوران بعد از پیامبر از سال یازده تا چهل یعنی در سی سال فقط چهار سال و اندی حکومت کردند بیشتر آن مدت دستشان از حکومت دور بود امام حسن مجتبی علیهم السلام شش ماه حکومت کردند بقیة زمان امامتشان در حدود ده سال یا نه سال و اندی امام حسن علیه السلام به دور از صحنة خلافت و سیاست بودند