فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی در آثار و نوشته‌های شهید بزرگوار استاد سید محمد باقر صدر قدس الله سره بود و با توجه به آنچه که در مقدمة فلسفتنا آمده بود تصویری از نظام اجتماعی در حد این مقدمه بیان شد و خلاصة این تصویر این شد که نظام اجتماعی اسلامی یک نظامی است کامل همة ابعاد انسان را در نظر می‌گیرد کل واقعیت انسان را مورد توجه قرار می‌دهد هیچ یک از غرائز و امیال درونی انسان را نادیده نمی‌گیرد سرکوب نمی‌کند بلکه آنها را جهت می‌دهد و جهت دادن به این امیال و غرائز با سه وسیله یا با سه عامل انجام می‌گیرد دو رویکرد از این سه رویکردی که اشاره کردم برمی‌گردد به درون انسان و یک رویکرد برونی دارد که از خارج از وجود انسان بر انسان نظارت و رقابت می‌شود وقتی که انسان را با دادن مفاهیم یعنی تصحیح مفاهیم از واقعیتهای هستی وزندگی انسان و خدا دنیا و آخرت و سود و زیان و همة این مفاهمی که قرآن به آنها پرداخته است و جایگاه دنیا و نقش دنیا در تکامل انسان همة این نکات برای انسان توضیح داده می‌شود انسان دیگر حتی اگر ثوابی و عقابی نباشد به تعبیر امیر المؤمنین علیه السلام این انسان حاضر نیست که از این برنامة تربیتی تخلی کند و دور بماند بلکه عاشق این می‌شود که تحت رعایت و هدایت این نظام الهی قرار می‌گیرد و عوامل و نواهی خدا را با جان و دل بپذیرد و اطاعت کند حتی اگر ثواب وعقابی نباشد خب این یک تربیت است که انسان مفاهیمی داشته باشد که این مفاهیم در از درونش بجوشد و او را به واقعیتهای هستی به گونه‌ای پیوند بدهد که رابطة انسان با جهان انسان با انسان انسان با خدا انسان با خودش یک رابطة منطقی ومطلوبی باشد به گونه‌ای که بتواند او را به آن سعادت واقعی یاآن کمال مطلوب برساند و همین مسیر را یعنی همین رویکرد درونی وتأثیر گذاری بر شخصیت انسان به وسیلة اسوة حسنه ورهبران راستینی که تجسم آن خواستهای خدا یا آن ارزشهایی که حالا اگر تعبیر دیگری داشته باشیم که گفتیم یک سری ارزشهایی بر زندگی انسان حکومت می‌کند و این ارزشها هدایت انسان را به عهده می‌گیرد این نظام ارزشی در یک مجموعه‌ای از انسانهای وارسته و به تکامل رسیده که انبیاء و اولیاء خدا باشند این ارزها تجلی و تجسم پیدا کرده است وانسان با دیدن این نمونه‌های بسیار خوب بسیار مطلوب خود به خود خودش را هم دنبال این ارزشها را می‌گیرد و سعی می‌کند که این ارزشها را در خودش نهادینه کند این دو ابزار برای تأثیر گذاری در درون انسان و ابزار بیرونی عبارت بود از نظارت حکومت و دولت ونظام اسلامی بر رفتار انسان به گونه‌ای که هر جا که بیراهه برود آنجا جای ویرایش و جای پیرایش باشد که حالا این ویرایش و پیرایش با اصل امر به معروف و نهی از منکر و جهاد فی سبیل الله در واصل نصیحت و تعاون و همیاری تعاون بر، بر و تقوی و نیکوکاری و عمل صالح وایتاء ذی القربی به این وسیله این انسانها در حقیقت در نظام اسلامی مورد رعایت قرار می‌گیرند گفتیم این مسیری که اسلام دارد طی می‌کند و با این سه شاه راه دارد حرکت می‌کند محتوی و مغز این تحولات چیست محتوای واقعی و آن محتوای درونی این تحولات در این است که انسان به یک مجموعه‌ای از ارزشها معتقد و پایبند باشد و این ارزشها بر وجود او حکومت کند و تقوی را به این معنی کردیم که خود نگهداری یعنی انسان بتواند خودش را با این ارزشها مدیریت کند با حرام و حلال الهی که حدود خدا هستند حدود الهی هستند