فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در زمینة نظام اجتماعی اسلام بود که راهها و روشهای رسیدن به این نظام اجتماعی را مطرح کردیم و عرض شد که ما ممکن است به روشهای گوناگونی که شهید صدر ترسیم کردند وارد این مجموعه از مباحث مهم بشویم یعنی نظام مند دیدن کل تعلیمات اسلامی و این نظام_مند بودن چندین منظومه می‌شود برایش تصویر کرد و یک کلان نظام ما باید تصویر کنیم و ترسیم کنیم یا انتزاع کنیم و استنباط کنیم یا این که در متون روایات این کلان نظام را پیدا کنیم یعنی در متون موجود قرآن سنت ما این کلان نظامها را پیدا کنیم که نمنوه‌هایی از این را قبلا خدمت دوستان عرض کردیم در برخی از سوره‌های قرآن مثل سورة فرقان و سوره‌های انعام و همین طور اعراف و سوره‌ها مثل اسراء سوره‌های مختلفی که به ابعاد مختلف زندگی اجتماعی انسانها پرداخته است و تکالیفی داده است و از آن متون می‌شود یک منظومة اجتماعی در یک سطح کلان و بعد هم منظومه‌های تفصیلی که خرده نظامها را تبیین کند به دست آورد و یک هم راه دیگر این است که بیاییم از مجموعة تکالیف و دستوراتی که در آیات آیات قرآنی و در روایات مطرح شده است و به ابعاد مختلف زندگی پرداخته همانطور که فقهاء تاکنون انجام دادند یعنی آنچه که منصوص بوده است در آیات و روایات در ابواب مختلفی گرد آوری کردند و از این مجموعه ما دو جور نظام به دست بیاوریم یک کلان نظام ویک مجموعة خرده نظامهایی که مثلا از باب نمونه شما می‌بینید فقهاء کل ابواب فقهی را به چهار بخش عبادات معاملات ایقاءات وسیاسات مثلا تقسیم کرده‌اند این یک جور نظام‌مند دیدن احکام فقهی است که حالا این نظام‌مندی خودش خواستگاهی دارد و دلیل دارد و روشی دارد خب حالا ممکن است این نظام مندی را به گونه‌ای دیگر دید یعنی واقعیتی است که وجود دارد و فقیه می‌آید کشفش می‌کند مثلا بیاییم بگوییم ما یک نظام اقتصادی داریم یعنی چیزی فراتر از عقود چون عقود هم عقد مثلا عقود معاملاتی را در برمی‌گیرد هم عقود غیر معاملاتی مثلا ازدواج در ایقاعات هم همچنین مباحثی به خانواده ربط دارد ومباحثی به غیر خانواده ربط دارد خب ما بیاییم بگوییم که ما بر اساس حوزه‌های مختلف نیازی که داریم یا ابعاد مختلف وجودی که داریم ما یک جامعه‌ای متشکل از تمام مردم داریم ویک جامعه‌های کوچکی داریم که خانواده‌ها باشند پس ما یک نظام برای خانواده در اسلام می‌توانیم ببینیم که هست ما می‌توانیم یک نظام برای عموم افراد جامعة بشری از قوانین اسلام به دست بیاوریم ما می‌توانیم یک نظام برای کلیة جوامع بشری که بحث روابط بین الملل پیش می‌آید دینی که تمام جوامع بشری را تحت پوشش خودش قرار بدهد و آنها را منضبط و نظم ببخشد فقیه می‌تواند با زاویه‌های دید مختلف نظامهای گوناگونی را استنباط کند خب پس این یک بحث مهمی است و جای مباحثه و مذاکرة جدی دارد که ما در اکتشاف نظامهای اجتماعی به چه روشهایی و با چه ضوابطی و با چه ملاکهایی می‌توانیم سراغ کشف این نظامها برویم وآیا این نظامهای گوناگونی که فقهای ما در طول تاریخ در کتب فقهی یا غیر فقهیشان حتی اخلاقی در کتب اخلاقی گاهی چنین دیدگاه‌هایی مطرح می‌شود