فقه نظام اجتماعی

یادداشت

در بحث نظام اجتماعی و منابعی که دربارة نظام اجتماعی شایستة مطالعه و توجه هستند تا حدودی مطرح شد و هر چند استقصاء نکردیم ولی مجموعة معتنی به از منابع را خدمت عزیزان اشاره کردیم و امیداورم که با همین نگاه مجموعه‌های دیگری که کم وبیش به آن نگاه نظام‌مند به اسلام و قانون اسلامی و با زاویة دید اجتماعی به این بحثها پرداخته است مورد توجه قرار بگیرد تا این که ببینیم ما چقدر فاصله داریم با آن نظام اجتماعی مطلوببی که باید به دست بیاوریم واستنباط کنیم خب یکی از مواردی که اشاره کردیم در متون روایی ما که یادمان نرود در اینجا ما چون دو شیوه برای به دست آوردن نظام اجتماعی اشاره کردیم دو شیوة کلی یکی این که ما مستقیما به منابع رجوع کنیم و ببینیم در منابعمان چقدر به این منظومة اجتماعی توجه شده است یکی هم از مجموعة احکام و قضایایی که در آیات و روایات به طور پراکنده در ابعاد مختلف زندگی انسان عنوان شده است و از این مجموعه ما بتوانیم یک منظومه‌ای را به دست بیاوریم بنابراین این دو راه کلی بود یعنی یک راه غیر مستقیم از پراگندگی‌هایی که در آیات و روایت دیده می‌شود و دوم از خود آیات و روایاتی که به صورت یک منظومه مطالبی را مطرح کرده باشند این دو شبوة کلی بود یکی از آن موارد را ما به عنوان یک شاخص یا یک منبع یا اگر تعبیر دقیقتری بخواهیم داشته باشیم به عنوان یک یکی از آن منظومه‌هایی که در متون روایات آمده رسالة حقوق امام سجاد علیه السلام است که باید اینجا من توضیحی بدهم و در جواب سؤالی که کردید بگویم ما این رسالة حقوق هم در جای دیگر به عنوان یک منظومة حقوقی معرفی کردید الآن چگونه میخواهیم در اینجا از او برای نظام اجتماعی استفاده کنیم که این توضیح را باید به طور دقیقتر خدمت دوستان عرض کنم خب ما اگر یادتان باشد در بحثهای گدشته گفتیم ما مثلا منظومة احکام داریم این منظومة احکام یک پشتوانة حقوقی دارد که منظومة حقوقی به عنوان یک پشتوانه مطرح می‌شود و این منظومة حقوقی یک پشتوانة اخلاقی دارد که آن منظومة اخلاقی را هم مطرح کردیم حالا ما در اینجا در بحث نظام اجتماعی خواستیم از این منظومة حقوقی بهره برداری کنیم در شناخت آن نظام اجتماعی روش استفاده و بهره برداری از این منظومة حقوقی در شناخت و معرفی نظام اجتماعی به این شکل است که با توجه به آن روح و محتوای نظام اجتماعی که عبارت باشد از تنظیم روابط انسانهای یک جامعه است با یکدیگر بلکه در یک نظام اجتماعی کمی فراتر می‌رویم تنظیم رابطة همة روابط انسانها با یکدیگر و رابطة انسان با خدا و رابطة انسان با محیط و طبیعتی که در آن زندگی می‌کند خب این رابطة چهار بعدی باید تعیین شود و تنظیم شود زمانی این رابطه تنظیم می‌شود که این رابطه هم تعریف شود تعریف مشخصی داشته باشد چطور رابطه‌ای است رابطة خدا با انسان رابطة مولی با عبد است رابطة شریک با شریک رابطة دوست با دوست رابطة دو همکار نیست رابطة خالق و مخلوق است رابطة رب و مربوب است خدا مولی و بنده است اما رابطة انسان با انسان می‌تواند رابطة شریک با شریک باشد می‌تواند رابطة پدر وفرزند باشد خب در اینجا رابطة ابوت و مروت است این تعریفها در این رسالة حقوق به نوع خاصی قابل توجه و قابل ملاحظه است هم تعریف شده است این رابطه و هم تنظیم شده است چون نظم این رابطه بر این است که حقوق متقابل تعیین بشود مشخص کردن این حقوق متقابل در حقیقت ضبط و تنظیم این رابطه است