فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در معرفی تعدادی از منابع فقهی یا فرا فقهی که در زمینة فقه اجتماعی نظام اجتماعی مفید باشند و قابل توجه و قابل مطالعه برای رسیدن به یک نظام اجتماعی فراگیری که بتواند جوابگوی نیاز امروز ما باشد در اینجا به مجموعه‌ای از فعالیتهای علمی پژوهشی فقهی وغیر فقهی که از شهید صدر یا معاصران شهید صدر یا کسانی که بعد از شهید صدر رحمة الله علیه قلم زدند و اطلاعاتی را در این زمینه به ما رساندند باید آن تلاشها را ما مورد مطالعه و دقت قرار دهیم و می‌تواند هر اثری از آن آثار نکته‌ای را در بر داشته باشد که برای آن نظام سازی یا نظام شناسی ما کمک در حقیقت گامی تشکیل داده باشد باید مورد توجه قرار دهیم رسیدیم به رسالة حقوق امام سجاد علیه السلام که این هر چند مستقیما یک نظام اجتماعی را بیان نمی‌کند به دلیل این که محور را فرد قرار داده است و روابط انسان را با خدا و خود و دیگران تبیین می‌کند و حقوق متقابل را ذکر می‌کند اما این می‌تواند 1ـ گامی باشد در جهت رسیدن به آن نظام اجتماعی مطلوب چرا زیرا که در نظام اجتماعی عرض شد ما دنبال چگونگی تحقق خلافت انسان اگر باشیم یعنی پیش فرض ما این است که نظریة خلافت انسان نظریة اجتماعی قرآن است و نظام خلافت آن نظام اجتماعی خواهد بود نظام خلافت انسان عهده‌دار چه چیزی باید باشد عهده‌دار تحقق آرمانهای مطرح در نظریة خلافت به نحو احسن باید باشد نظامی می‌تواند احسن باشد و یک نظام اجتماعی صالح یا اصلح یا برتر معرفی شود که بیشترین و بهترین نقش را در تحقق عدالت مطلوب که این عدالت مبتنی بر مراعات حقوق می‌باشد بنابراین با توجه به این نکته که اگر گفتیم شاخص نظام خلافت نظامی الهی است برای جامعة بشری شاخص این نظام اگر عدل باشد و عدالت باشد و عدل به معنای جامع و شاملش باشد یعنی در همة ابعاد عدل فردی و اجتماعی و در همة ابعاد فردی ودر همة ابعاد اجتماعی این عدالت تضمین می‌شود از آن ولی امری که در این نظام به عنوان انسان معصوم معرفی می‌شود و خلیفة الله است این انسان انسانی است که عدالت او تضمین شده است معنای عصمت یعنی تضمین عدالت و استقامت این ولی خدا و این خلیفة الله است تا برسد به آن انسانهای منحرفی که در این چارچوب و در این مسیر باید به رشد و پویایی برسند یعنی از آن انحرافشان دست بردارند از ظلم فاصله بگیرند الذین آمنوا ولم یلبسوا ایمانهم بالظلم اولئک لهم الامر واولئک هم المهتدون اینها هستند که هدایت یافته‌اند اینها هستند که به امنیت می‌رسند چه وقت زمانی که از ظلم فاصله بگیرند ظلم یعنی تعدی و تجاوز از حد و از حق بنابراین نظام اجتماعی عادلانه یعنی نظام اجتماعی برتر چه نظام اجتماعی عادلانه باشد نظامی است که کلیة حقوق افراد و جامعه در او به طور کامل مراعات شده باشد در نتیجه رسالة حقوق امام سجاد علیه السلام می‌تواند آن مغز و آن محتوای مطلوب آن نظام اجتماعی باشد یعنی نظامی اینطوری تعریف می‌شود نظامی است که کلیة این حقوق تعریف شده در او در آن نظام به نحو احسن و نحو اکمل رعایت شده باشد خب با این نگاه به سایر حقوق امام سجاد علیه السلام می‌شود