فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی بود پس از پشت سر گذاشتن چند بحث ما به اینجا رسیدیم یک بحث روشی بود یکی هم بحث نظریه شناسی بود و رسیدیم در آخر کار به بحث نظام شناسی و برای هر یک از نظریه و نظام دو راه کلی مطرح شد یک راه مستقیم از متون اصلی یعنی قرآن و سنت به نظریه و نظام برسیم و راه دوم غیر مستقیم یعنی از احکام رو بنایی ما به کشف نظریه و به کشف نظام نائل گردیم با توجه به این که هم بحث نظریه و هم بحث نظام بحثهای نویی هستند و کمتر در این زمینه قلم زده است و کار شده به طور طبیعی چنین مسیری ناهموار خواهد بود و مشکلاتی را ما در آغاز راه خواهیم داشت با همة این مشکلات عرض کردیم که کارهایی توسط عده‌ای از بزرگان ما انجام شده است که این کارها می‌تواند برای ما مقدمات خوبی را فراهم کند و ما را یاری کند به این که بتوانیم مسیر را هموارتر بکنیم کارهایی که در اینجا انجام شده است در سرلوحة کارها کارهای شهید صدر بودند که به بحث نظریه و هم به بحثهای نظام به گونه‌ای پرداخته‌اند که شاهکار شهید صدر در اقتصادنا هم به کشف نظریة اقتصادی و هم به کشف نظام اقتصادی انجامید و در بحثهی الاسلام یقود الحیاة والمدرسة القرآنیة هم باز به آن ریشه‌های آن نظریة اقتصادی که یک نظریة اجتماعی است پرداختند و در جزوه‌های مختلف الاسلام یقود الحیاة به نظام سیاسی نظام اقتصادی نیز توجه ویژه‌ای داشته‌اند و حاصل جمع این کار علمی شهید صدر در چندین جزوه در آمد که در حقیقت یک تسویر بسیار خوب و شفافی از نظام سیاسی و از نظام اقتصادی را و به نوعی از نظام اجتماعی طرح شده است حالا این به عنوان منبع فاخر و منبع قابل توجهی که شهید صدر بر اساس نظریه و نظام در او حرکت کرده است قابل مطالعة جدی است و ما کار شهید صدر را محور کار خودمان قرار دادیم و بر همین محور ما حرکت خواهیم کرد در این زمینه آیا شهید صدر به نظام اجتماعی پرداخته است یا و چقدر پرداخته جای سخن خواهد بود که ان شاء الله برمی‌گردیم و در این زمینه صحبت می‌کنیم اما نکته‌ای که در آغاز بحث عرض کردم و آن این که کسانی که همانند شهید صدر یا در راستای کار شهید صدر یا همزمان با کار شهید صدر دغدغة نظریه شناسی و نظریه پردازی و نظام شناسی داشتند باز نباید ما آنها را از نظر دور داشته باشیم بلکه در حد وسعشان ودر حد آن مسیر علمی که طی می‌کردند در لابه‌لای مسیر متعارف فقهی که مسیر نظریه ونظام شناسی نبوده اما توجهاتی نو و با احساس به ضرورت ورود به عالم نظریه پردازی و نظام شناسی این احساس را داشتند و بر آن اساس عمل کردند ما نباید اینها را از نظر دور داشته باشیم در کلمات علامة طباطبائی جنین توجهی در تفسیر المیزان و در بخشی و در برخی از جزوه‌ها و مقالاتشان به چشم می‌خورد در نوشته‌های شهید مطهری باز ما چنین گرایشی ما می‌توانیم لمس کنیم و یکی از آن مواردی که بسیار روشن است و ما را به مرحلة نظام شناسی و نظام سازی نزدیک می‌کند همین کتاب معروف نظام حقوق زن در اسلام هست که چنین نگاهی و چنین تلاشی را شهید مطهری تلاشی در جهت به دست آوردن نظام داشتند