فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحثهایی که در فقه اجتماعی داشتیم سه بحث عمده و کلیدی بودند یک یاد آوری و برگشت به گذشته تا این که ببینیم ما الآن کجای این مباحث قرار گرفتیم یک بحث روشی داشتیم و یک بحث نظریه شناسی بود و یک بحث نظام شناسی در بحث روشی روش استنباط نظریه و نظام در سحنان استاد بزرگوار حضرت آیة الله العظمی شهید صدر سید محمد باقر صدر قدسه الله سره ملاک بحث قرار گرفت و در بحث روش استنباط نظریه و نظام ما به سه بحث عمده توجه کردیم 1ـ بحث تبیین روش استنباط نظریه و نظام در کلمات شهید صدر 2ـ نقدهایی که بر این روش استنباط مطرح شده و 3ـ پاسخهایی که از این نقدها ممکن بود عرضه شود که مطرح شد و در نهایت کار به عنوان نتیجة این بحث طولانی روشی ما به دو روش برای استنباط نظریه و نظام رسیدیم و هر دو روش را از کلمات شهید صدر استفاده کردیم بر خلاف بعضی که فکر کردند وفکر می‌کنند که شهید صدر در اول جلد دوم اقتصادنا به یک روش فقط بسنده کرده است و کلیه و اکثر اشکالات هم به این روش توجه داشت که ما از احکام رو بنایی انتزاع کنیم 1ـنظامی را و از این نظام یک نظریه‌ای را به دست آوریم تا آن نظریه معیار قرار بگیرد و به کمک آن نظریه ما بتوانیم در مسائل مستحدثه و در منطقة الفراغ وظیفة شرعی یا حکم شرعی حکم تکلیفی واقعی یا ظاهری که مقتضای آن نظریه باشد به دست بیاوریم روش غیر مستقیم این بود روش مستقیم که روش دوم بود وشهید صدر در المدرسة القرآنیة شان در آنجایی که بحث روشهای تفسیری وتفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی مطرح می‌کنند استنطاق قرآن که تعبیر کردیم آن نظریة استنطاقی استنطاق آیات قرآن را امری ممکن دانستند وروش استنطاق را هم مطرح کردند و چگونه با این روش استنطاقی می‌شود نظریات قرآنی را در زمینه‌های مختلف به دست آورد که این بخش از کلمات شهید صدر تقریبا نزد اکثر کسانی که دربارة شهید صدر مطلب نوشتند مغفول قرار گرفته است و مورد توجه قرار نگرفته است به لحاظ این که این بحث در تفسیر بوده و معمولا ذهنشان به این طرف نیامده است که این برای فقه هم کارگشاست و روشی است که برای کلیة متون دینی مطرح شده است یعنی همانطوری که آیات قرآن استنطاق می‌شود روایات هم استنطاق می‌شوند شما می‌توانید آیات را هم به نطق بکشید وبا این تفاوت که در روایات قلمرو بحثهای روایی تفصیل بسیاری از کلیات قرآنی است یعنی چه بسا شما با استنباط با استنطاق بیایید در آیات قرآن کاووش کنید تا به یک نظریه برسید مثلا نظریة خلافت را یک نظریة اجتماعی است شما از چندین آیه ممکن است استنباط کنید یعنی با استنطاق به دست بیاورید اما یک حدیثی بیاید که مستقیما همین مقوله و همین معنی را به طور تفصیلی با توضیح ابعاد مختلف به صورت روایت به طور مشروح بیان کند دیگر شما در آنجا نیاز به استنطاق ندارید فقط اینجا باید این نص روایی را مورد مطالعه و دقت قرار دهید