سیره عقلائیه، پیوند اعضاء، فقه پزشکی

یادداشت

بحث ما راجع به کاشفیت عدم ردع از کلام معصوم نسبت به سیره های عقلائیه معاصر بود. آخرین طریقی که بیان کردیم تمسک به قاعده لا ضرر ولا ضرار بود. تقریب استدلال را قبلاً بیان کردیم و تقریب استدلال مبتنی بر این بود که ضرر در قاعده لا ضرر و لا ضرار هم ضرر عرفی و هم ضرر ذاتی را شامل می شود؛ لذا یک مساله سیّال در تمامی فقه مطرح شد و آن اینکه آیا تشخیص در تطبیق بر مصادیق بر عهده عرف است یا تطبیق باید از طریق عقلی باشد؟ این بحث که آیا مرجعیت در تطبیق و مصداق شناسی بر عهده عرف است یا دقت عقلی ملاک است در مورد موضوعات و عناوین عرفی است نه موضوعات تاسیسیه تشریعیه.
موضوعات و عناوین بر دو قسم است: تاسیسی: شارع مقدس این عناوین را تاسیس کرده و اختراعات شرعی هستند. بحث ما در این عناوین جریان ندارد. عرفی: یعنی مفهوم آن به عرف واگذار شده مثل مفهوم «ماء» که عرفی است.
آیا عرف فقط در مفهوم سازی مرجعیت دارد یا پس از اینکه عرف مفهوم این عنوان را مشخص کرد تطبیق مفهوم بر مصداق هم باید در فضای عرف برده شود. اینجا محل اختلاف است.
مشهور اصولی ها و فقها می گویند که عرف فقط در مفهوم سازی مرجعیت دارد و تطبیق آن بر مصداق خارجی به دقت عقلی است.
بعض الاجلّاء مثل مرحوم امام قائل اند عرف علاوه بر مفهوم، در تطبیق مصادیق هم مرجع است. مرحوم امام در موارد مختلف این مطلب را بیان فرموده اند که یک مورد آن را جلسه قبل بیان کردیم.(تحریر الوسیلة، کتاب الطهارة، ج1، ص72)
نکته 1: مراد از عرف ، عرف دقیق است نه عرف مسامحی؛ در کلام برخی از بزرگان یک توهمی به وجود آمده که عرف مسامحه گر را مطرح کرده اند والبته مراد مرحوم امام از عرف، عرف دقیق است نه عرف مسامحه گر.نکته 2: مثال هایی در این زمینه وجود دارد:مفهوم «ماء» محوّل به عرف است اما تطبیق در مصداق چطور؟ این مایعی که در اختیار ما گذاشته اند آیا «ماء» بر آن صدق می کند یا خیر؟مسافت شرعی که هشت فرسخ گفته شده(البته اگر مفهوم فرسخ در شریعت تاسیسی ویک حدبا دقت عقلی بیان نشده باشد) باید به عرف برای فهم آن رجوع کنیم. اگر از مقدار تعیین شده چند متر کمتر باشد آیا مسافت شرعی صدق می کند یا خیر؟ آب کرّ؛ اگر مقدار اندکی از حدّ تعیین شده کمتر باشد آیا آب کرّ بر آن صدق می کند یا خیر؟ در پرداخت زکات در سال، مکلّف باید در طول سال عاقل باشد. حال اگر مکلّف مدت زمان کوتاهی مثلاً چند دقیقه دچار جنون شود آیا در این حالت زکات بر او واجب است یا خیر؟ تطبیق عاقل بر این شخص در طول سنة آیا به دست عرف است یا به دست دقت عقلی؟ مفهوم حنطة(گندم)؛ آیا در تطبیق بر مصداق هم در مورد گندم به عرف رجوع می شود؟ مثلاً اگر مقدار گندمی خالص نباشد و با مقدار کمی خاک مخلوط باشد آیا حنطه بر آن صدق می کند یا خیر(صدق حنطه به گندم ناخالص)؟مفهوم غنا؛ در صورتی که غنا در شریعت تعریف نشده باشد مفهوم آن عرفی است. حال اگر بخواهیم تطبیق بر مصداق کنیم به عرف رجوع می کنیم؟ و اگر به عرف رجوع می کنیم به عرف خاص رجوع می کنیم یا به عرف عمومی؟
7.یک مثال که در گذشته خیلی مبتلا بود مساله فلس در ماهی بود مثل: اُزن برن یا شیر ماهی که قبلاً در زمان مرحوم امام به دستور ایشان گروهی برای تشخیص دارای فلس بودن این موارد به عرف متخصّص این حرفه رجوع کردند.
- زمانی که شکل، صورت و هیئت نماز به هم بخورد(هیات صلاتیّه)؛ فقها فرموده اند: اجزاء بعدی را نمی توان به جزء قبلی متصل کرد چون شکل نماز از بین رفته است. اینجا برای بقای شکل صلاة به عرف می کنیم.این چند مورد مثال کاربردی در این زمینه بود که مطرح کردیم. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته