فقه پزشکی،سیره عقلائیه، پیوند اعضاء

یادداشت

بحث ما راجع به کاشفیت عدم ردع از کلام معصوم نسبت به سیره های عقلائیه معاصر بود. یکی از راه های کاشفیت عدم ردع،استدلال به وجوب ارشاد جاهل بود که مطالبی را پیرامون آن بیان کردیم و دو آیه را هم در این مورد بیان کردیم.
آیه سوال
سومین آیه ای که در این زمینه مطرح می شود آیه سوال است: ﴿فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون﴾[1]
این آیه شریفه مکلف را به سوال از اهل ذکر امر می کند. ت
قریب استدلال به این آیه برای وجوب ارشاد جاهل واضح است :
اگر جاهل هستید و علم ندارید به سراغ اهل ذکر بروید و از آنها سوال کنید. این آیه شریفه وجوب سوال کردن جاهل را مطرح می کند و در مقابل اگر جواب سوال واجب نباشد و برای طرف مقابل وجوبی ازجهت جواب نداشته باشد، در این صورت امر به سوال کردن لغو است، بنابراین ارشاد جاهل واجب است.
به عبارت دیگر این آیه شریفه یک دلالت مطابقی و یک دلالت التزامی دارد. دلالت مطابقی وجوب سوال بر شخص مکلف جاهل است(آیه ظهور در وجوب سوال بر شخص جاهل دارد). دلالت التزامی آن وجوب جواب بر اهل ذکر است. چون اگر جواب سوال واجب نباشد وجوب سوال لغو است؛ چون سوال کردن برای جهتی است و آن جهت، دریافت حقیقت است. پس وجوب سوال ملازم با جواب است. این بیان استدلال به این آیه برای ارشاد وجوب جاهل است.
نکته:
طبق روایات شریفه مراد از اهل ذکر اهل بیت علیهم السلام می باشند و حداقل می توان مصداق اکمل اهل ذکر را اهل بیت علیهم السلام دانست و این مطلب مفروغ عنه است.
این آیه در روایات متعدد تفسیر شده است و برای فهم مراد آیه نیازمند مراجعه به روایات هستیم . یک باب مرحوم کلینی در جلد اول اصول کافی با این عنوان دارد:
باب انّ اهل الذکر الذین امر الله الخلق بسوالهم هم الائمّة. روایاتی را در این زمینه مطرح می کند که مراد از اهل ذکر را اهل بیت علیهم السلام می دانند. چند روایت را ذکر می کنیم:
حدیث1. الحسین بن محمد عن معلّی بن محمد عن الوشاء قالت: سالت الرضا علیه السلام فقلت جعلت فداک فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون فقال : نحن اهل الذکر و نحن المسئولون. قلت: فانتم المسئولون و نحن السائلون قال : نعم قلت حقاً علینا ان نسالکم قال نعم. قلت حقاً علیکم ان تجیبونا قال: لا ذاک الینا ان شئنا فعلنا و ان شئنا لم نفعل اما تسمع قول الله عز وجلّ: هذا عطاونا فامنن او امسک بغیر حساب.[2] [3]
البته می دانیم این خواستن یا نخواستن که در روایت بیان شده بدون دلیل از معصوم علیه السلام محقق نمی شود.
ابتدا مورد استشهاد حضرت را بیان کنم؛
این آیه هذا عطاونا..... که در روایت بیان شده در مورد حضرت سلیمان است که خداوند قدرت و ملک فراوانی به ایشان داد و خدا می فرماید: این اموال را به هرکس که می خواهی هدیه بده و به هر کس که نخواستی بذل نکن، آن هم به شکل غیر حساب. حضرت هم می فرماید ما علمی داریم خواستیم در اختیار سائل قرار می دهیم و اگر نخواستیم در اختیار سائل قرار نمی دهیم. ما اهل بیت مثل سلیمان اختیار داریم(البته در مورد حضرت سلیمان بحث مال و قدرت مطرح بود و در مورد اهل بیت علیهم السلام بحث علم و پاسخگویی به سوال).
نکته ی دیگر این است که این جواب دادن وجواب ندادن اهل بیت علیهم السلام باید یک حکمتی داشته باشد که چند وجه را برای آن بیان می کنم:
1. ممکن است استعداد فهم جواب سوال در سائل وجود نداشته باشد، همانطور که آیه قران می فرماید:﴿یسئلونک عن الرّوح قل الرّوح من امر ربّی﴾[4]
2. ممکن است مقام تقیه باشد و امام علیه السلام نتواندپاسخ دهد.
3. پاسخ دادن به سوال شخص سوء استفاده کننده و هوا پرست لازم نیست و صلاح نیست که امام معصوم علیه السلام سوال او را پاسخ دهد.
حدیث2. محمد بن يحيى عن محمد بن الحسين عن محمد بن إسماعيل عن منصور بن يونس عن أبي بكر الحضرمي قال: كنت عند أبي جعفر علیه السلام و دخل عليه الورد أخو الكميت فقال جعلني الله فداك اخترت لك سبعين مسألة ما تحضرني منها مسألة واحدة قال و لا واحدة يا ورد قال بلى قد حضرني منها واحدة قال و ما هي قال قول الله تبارك و تعالى- فسئلوا أهل الذكر إن كنتم لا تعلمون‌ من هم؟ قال نحن قال قلت علينا أن نسألكم قال نعم قلت عليكم أن تجيبونا قال ذاك إلينا.[5]
حدیث3. أحمد بن محمد عن أحمد بن محمد بن أبي نصر قال: كتبت إلى الرضا علیه السلام كتاباً فكان في بعض ما كتبت قال الله عز و جل- فسئلوا أهل الذكر إن كنتم لا تعلمون‌ و قال الله عز و جل- و ما كان المؤمنون‌ لينفروا كافة فلو لا نفر من كل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا في الدين و لينذروا قومهم‌ إذا رجعوا إليهم‌ لعلّهم يحذرون‌[6] فقد فرضت عليهم المسألة و لم يفرض عليكم الجواب‌ قال قال الله تبارك و تعالى- فإن لم يستجيبوا لك‌ فاعلم أنما يتبعون أهواءهم و من أضلّ ممّن اتبع هواه‌.[7]
این آیه می فرماید: جواب دادن سوال کسانی که هوا و هوس باز هستند لازم نیست.بنابراین تا اینجا متوجه شدیم که ارشاد جاهل بر اهل بیت علیهم السلام به طور مطلق واجب نیست. والسلام علیکم و رحمة الله وبرکاته.