فقه پزشکی، قطع عضو و پیوند اعضای بدن به بدن خود یا به بدن دیگری

یادداشت

بحث ما راجع قطع عضو و پیوند اعضای بدن به بدن خود یا به بدن دیگری بود ادله حرمت را بررسی می‌کردیم آخرین دلیل حرمت که بیان شد مخالفت قطع عضو و پیوند آن با کرامت انسانی بود عرض کردیم در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیه السلام در رابطه با کرامت انسان و حرمت انسان عبارات مختلفی به ما رسید آیه شریفه قرآن لقد کرمنا را دیروز بیان کردیم روایت و صحیحه عبدالله بن سنان را هم بیان کردیم.
روایات دوم: وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ هَارُونَ بْنِ اَلْجَهْمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فِي حَدِيثِ وَفَاةِ اَلْحَسَنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ دَفْنِهِ قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ حَرَّمَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَمْوَاتاً مَا حَرَّمَ مِنْهُمْ أَحْيَاءً.[1]
این روایات در رابطه با کرامات انسانی حرمت انسانی است دررابطه با وفات امام حسن علیه السلام است که جسارت به حضرت شد و جنازه حضرت را مورد بی احترامی قرار دادند لعنت الله علیهم اجمعین.
حضرت می‌فرماید إِنَّ اَللَّهَ حَرَّمَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَمْوَاتاً خداوند متعال حرام دانسته است بی احترامی به مومنین را حال چه به صورت حی باشد چه به صورت میت باشد یعنی احترام و حرمت شکنی مومنین حرام است. (وسایل الشیعه، باب تحریم الجنایه الی میت، حدیث 10).
روایت دیگر: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: قَطْعُ رَأْسِ اَلْمَيِّتِ أَشَدُّ مِنْ قَطْعِ رَأْسِ اَلْحَيِّ. [2]
قطع کردن سرمیت از قطع کردن سر حی اشد است یعنی از لحاظ شرعی هر حکمی که قطع راس حی دارد اشد ازآن قطع راس میت دارد این هم روایت دیگر که سند معتبریدارد و مشکلی ندارد.
(کافی، باب رجل یقطع راس المیت، حدیث 2).
روایت بعدی: عن صفوان عن ابی عبدالله علیه السلام(سند روایت سند صیحح است آن چه که در ذهنم است) أَبَى اَللَّهُ أَنْ يُظَنَّ بِالْمُؤْمِنِ إِلاَّ خَيْراً وَ كَسْرُكَ عِظَامَهُ حَيّاً وَ مَيِّتاً سَوَاءٌ. [3]
یعنی خداوند متعال ابا داردکه مومن غیر از حسن ظن چیزی دیگری را در زندگی داشته باشد باید به مومن حسن ظن داشته باشیم ظن خیر و كَسْرُكَ عِظَامَهُ شکستن استخوان حی و میت مومن مساوی است یعنی شکستن استخوان‌های مومن چه حی باشد چه میت باشد مساوی است
استفاده می‌شود که حرمت نگه داشتن در رابطه با مومن لازم است حرمت شکستن حرام است البته حالا داریم استدلال می‌کنیم انشالله بحث خواهیم کرد.
بنابراین از این ادله این چنین استفاده شود که قطع عضو و پیوند آن به بدن خود یا به بدن دیگری مخالف با آن کرامت انسانی است مثلا چشم طرف را بردارند و به دیگری پیوند بزنند این مخالف کرامت انسانی است.
کرامت انسانی اقتضا می‌کند این گونه پیوند‌ها و قطع عضو‌ها جایزنباشد و صغرای استدلال یعنی قطع عضو و پیوند آن مخالف با کرامت انسانی است و حفظ کرامت انسانی هم لازم است پس نتیجه می‌گیریم که قطع عضو پیوند اعضا مشکل دارد و از لحاظ شرعی جایز نیست.
چند اشکال به این دلیل داریم:
اولا: آیه شریفه قرآن لقد کرمنا هیچ دلالتی بروجوب حفظ حرمت انسانی ندارد. آیه شریفه قرآن می‌فرماید ما هر آینه تکریم کردیم بنی آدم را با توضیحاتی که بیان شد کرامت بخشیدیم به بنی آدم به انسان کرامت بخشیدیم این یک نعمتی است که خداوند متعال به انسان به لحاظ نعمت عقل به انسانی ارزانی داشت و اساسا انسان نسبت به موجودات دیگر مورد تکریم الهی است و این آیه شریفه قرآن دلالت نمی‌کند که اگرحرمت یک انسانی شکسته شد این حرام است از کجای آیه استفاده می‌شود
آیه شریفه قرآن می‌فرماید ما به انسان طبق آنچه که تفسیر شد در روز گذشته یک تکریم ذاتی ارزانی داشته ایم و در وجود انسان عقل را گذاشتیم و این کرامتی است که به انسان اعطا شده است وتوسط نعمتی که خداوند متعال به انسان ارزانی داشته ازخیلی ازموجودات تفضیل دارد وخداوند به همین کرامت انسانی انسان را بردیگران تفضیل داده است.
خداوند به انسان یک کرامت ذاتی اعطا فرموده است ولی این دلالت نمی‌کند که اگریک شخصی به یک مومن بی احترامی کرد این کارحرامی انجام داده است از این آیه شریفه قرآن حداقل استفاده روشنی ازاین معنا نمی‌شود البته از روایات استفاده می‌شود که حرمت نگه داشتن مومن لازم است و بی احترامی کردن به مومن حرام است بله از مجموع روایات این استفاده مشکلی ندارد و روایات ظاهر در این مسئله است.
روایات، دال براین است که بی حرمتی و بی احترامی به مومن حرام است البته بعضی از روایات کلمه المومن داشت بعضی از روایات هم ازلحاظ لفظی مطلق بود یعنی بحث مومن در آن روایات نیست و به هرحال می‌شود از روایات استفاده کرد حالا در این که حرمت مومن واجب است حفظ شود یا حرمت یک انسان واجب است حفظ شود یک بحثی که درجای خودش بحث خواهیم کرد.
ولی به هر حال اصل قصه که احترام به مومن واجب است مخصوصا عنوان مومن در برخی روایات است قابل استفاده است.
ثانیا: اشکال مهمتر این است که قطع عضو و پیوند آن به طور مطلق اگر بخواهیم بگوییم مخالفت با کرامت انسانی است این واضح البطلان است بلکه خیلی از پیوند اعضا داریم که به هیچ عنوان مخالفت با کرامت انسانی ندارد، مخالفت با احترام و تجلیل کردن از مقام انسانی ندارد
به عنوان مثال اگررگی از پا برداشته شود و برای پیوند رگ‌های قلب استفاده شود این چه مخالفتی با کرامت انسانی دارد پیوند کلیه این چه مخالفتی با کرامت انسانی دارد عرض پیوند ریه مخالفت با کرامت انسانیش کجاست و از حیوانات گاهی اعضایی را به انسان که انشاالله بحثش خواهد آمد پیوند می‌زنند ، پیوند ریه خوک به انسان زیاد است اگر فرض کنید ریه یک انسانی را قطع کنند به انسان دیگری پیوند بزنند البته جان آن طرف به خطر می‌افتد این‌ها را کاری نداریم بلکه از لحاظ اینکه مخالفت با کرامت انسانی و اگراز شخصی که مرگ مغزی شده است اگر ریه او را بردارد به یک انسانی پیوند بزنند این مخالفت با کرامت انسانی است بی احترامی به آن انسان است
بله برخی از پیوندها ممکن است شخصیت انسان را آن قدر پایین بیاورد که زندگی برای او دچار مشکل شود مشکل شدن هم به لحاظ آبروی یک مومن باشد مثلا اگر پیوند یک عضوی موجب بد شکل شدن است به طوری که شخصیت او له می‌شود کوبیده می‌شود این گونه پیوند اعضا با کرامت انسانی و احترام مومن مخالف است اما اکثر قطع عضوها و پیوند اعضا ها بالاتر بگوییم نه تنها مخالفت با کرامت انسانی ندارد بلکه گاهی موافق با حفظ کرامت انسانی است چرا برای اینکه برخی از موارد پیوندها موجب احیا یک انسانی می‌شود احیا ی یک انسان چه برای کسی که عضو از او قطع می‌شود و چه برای کسی که برای بدن او پیوند زده می‌شود احیا کردن یکی از مظاهر کرامت انسانی است و درمسیر کرامت انسانی صورت می‌گیرد حالا ادله دیگر داریم لاضرر و لاضرار که انشاالله جمع بندی خواهیم کرد آن یک بحثی دیگر است اما به لحاظ این که مخالف باشد با کرامت انسانی این به هیچ عنوان قابل قبول نیست اطلاق آن مورد قبول نیست گاهی از اوقات مخالف با کرامت انسانی و با احترام یک مومن مخالفت دارد نه.