فقه پزشکی: مسائل بیماری کرونا ویروس،عمل کردن به موارد بهداشتی (شرط ایمان در مصرف زکات)

یادداشت

از مسائل مرتبط با کرونا ویروس که استفتاء از یک مرجع تقلید شده، آیا جایز از زکات برای مبارزه با ویروس در ضدعفونی کردن امکان و تهیه لوازم بهداشتی مانند ماسک و دستکش، استفتاده کرد؟ به عبارت دیگر مصرف زکات در مبارزه با این ویروس جایز است؟ یکی از موارد مصرف هشتگانه زکات سبیل الله است بنابراین برای مبارزه با ویروس از زکات خرج کرد. و نیز می توان به شخصی که فقیر باشد و پول تهیه لوازم بهداشتی مانند مواد ضد عفونی و دستکش و ماسک را نداشته باشد؛ با شرایط می توان از زکات به او بدهد. چون از موارد مصرف زکات فقیر و مسکین است. ونیز اگر سخصی در تهیه لوازم بهداشتی مبارزه با ویروس را بدهکار شده و تواند بدهی خود را پرداخت کند از باب« و الغارمین علیها» می توان از زکات به او داد.
شرط ایمان در مصرف زکات
سید کاظم یزدی در عروه می فرماید: الأول- الإيمان‌ فلا يعطى للكافر بجميع أقسامه و لا لمن يعتقد خلاف الحق من فرق المسلمين حتى المستضعفين منهم إلا من سهم المؤلفة قلوبهم و سهم سبيل الله في الجملة و مع عدم وجود المؤمن و المؤلفة و سبيل الله يحفظ إلى حال التمكن‌.[1]
سید می فرماید مصرف زکات دارای شرایطی است که از جمله آن شرایط ایمان است. بنابراین به کافر با همه اقسام آن مانند، حربی و غیر حربی و نیز ذمی زکات داده نمی شود. و نیز فرقه های مسلمان که ولایت را نپذیرفته باشند حتی به افرادی که مستضعف باشند یعنی حق را نمی شناسند؛ مگر از سهم« و المولفة قلوبهم» می تواند و به عبارت دیگر از موارد مصرف زکات این قسم هستد تا اینکه دل آنها متمایل به اسلام بشود. و نیز می فرماید فی الجمله می تواند از سهم فی سبیل الله به غیر مومن بدهد که مصلحت آن به مومن برگردد و در حقیقت صرف مومن شده است. ظاهر عبارت سید این است به کسی که معتقد به حق نیست نمی توان زکات داد ولی در صورتی که حاکم اسلامی جازه بدهد و صلاحیت بداند می توان به او زکات داد. از تعبیر فی الجمله ای که سید داشته اند چنین گفته بشود اگر مبارزه با ویروس به مسیحی ها کمک بشود نگاه آنها به اسلام مثبت می شود- نه اینکه مسلمان بشوند- به عبارت دیگر نگاه ها به اسلام نگاه انسانی می شود.
مستند شرط ایمان در سهم سبیل الله روایات است
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: كُلُّ عَمَلٍ عَمِلَهُ وَ هُوَ فِي حَالِ نَصْبِهِ وَ ضَلَالَتِهِ- ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَرَّفَهُ الْوَلَايَةَ- فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ عَلَيْهِ إِلَّا الزَّكَاةَ فَإِنَّهُ يُعِيدُهَا لِأَنَّهُ يَضَعُهَا فِي غَيْرِ مَوَاضِعِهَا لِأَنَّهَا لِأَهْلِ الْوَلَايَةِ- وَ أَمَّا الصَّلَاةُ وَ الْحَجُّ وَ الصِّيَامُ فَلَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاءٌ.[2]
سند روایت
سند شیخ طوسی به موسی بن قاسم بن معاویه بن وهب صحیح است. موسی بن قاسم، ثقةٌ جلیلٌ. از صفوان و ابن ابی عمیر روایت می کند که این دو از مشایخ و اصحاب اجماع هستند.
دلالت روایت
کسی که شیعه نبوده و دشمن اهل بیت بوده است و لطف خداوند شامل او بشود و آشنا و مومن به و ولایت بشود. خداوند اجر همه اعمال او را می دهد مگر زکاتی که پرداخته از او پذیرفته نمی شود چون نباید به ناصبی زکات می داد. و زکات حق اهل ولایت است. اما اینکه عبادات او مانند نماز و روزه و حج حتی قضای آنها بر او واجب نیست. بنابراین دلالت این روایت صحیح ایمان را در پرداخت زکات شرط می داند.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ بُكَيْرٍ وَ الْفُضَيْلِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ كُلِّهِمْ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالا فِي الرَّجُلِ يَكُونُ فِي بَعْضِ هَذِهِ الْأَهْوَاءِ الْحَرُورِيَّةِ- وَ الْمُرْجِئَةِ وَ الْعُثْمَانِيَّةِ وَ الْقَدَرِيَّةِ- ثُمَّ يَتُوبُ وَ يَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ وَ يَحْسُنُ رَأْيُهُ- أَ يُعِيدُ كُلَّ صَلَاةٍ صَلَّاهَا أَوْ صَوْمٍ أَوْ زَكَاةٍ أَوْ حَجٍّ- أَوْ لَيْسَ عَلَيْهِ إِعَادَةُ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ- قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ إِعَادَةُ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ غَيْرِ الزَّكَاةِ- لَا بُدَّ أَنْ يُؤَدِّيَهَا- لِأَنَّهُ وَضَعَ الزَّكَاةَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهَا وَ إِنَّمَا مَوْضِعُهَا أَهْلُ الْوَلَايَةِ.[3]
سند روایت
روایت را صحیحه فضلا می گویند. عمر بن اذینه از زراره و بکیر بن اعین که برادر زراره است نقل می کند و از فضیل بن یسار و از محمد بن مسلم و از برید عجلی نقل می کند. روایتی با سند تحفه است.
دلالت روایت
در روایت به خوارج تعبیر به هروریه شده که آنها در هرورا جمع شدند و علیه امام علی علیه السلام باند خوارج را ترتیب دادند. و نیز تعبیر به مرجئه شده که از ریشه ارجاء است به معنی تاخیر است. فرقه ای بودند با صرف اعتقاد به خدا می گویند شخص حتی کبیره هم مرتکب شود به جهنم نمی رود. این فرقه به اباحه گری نزدیک است. و بدین جهت جریان بنی امیه از این فرقه حمایت زیاد می کردند. امام صادق علیه السلام می فرماید: علموا اولادکم قبل تسبقکم الیهم المرجئه. و نیز تعبیر به فرقه عثمانیه و قدریه شده است. روایت می گوید شخصی که از یکی از این فرقه ها است توبه می کند. مستبصر و دادای اعتقاد شیعی صحیح می شود. آیا چنین شخصی باید عبادات های خود را قضا بکند؟ امام علیه السلام قضای عبادات بر او وجب نیست ولی زکاتی که پرداخت کرده را باید قضا بکند. چون زکات در محل صحیح خود که اهل ولایت است پرداخت نکرده است.
مساله دیگر مساله حج است
اگر در موسم حج ویروس کرونا هنوز شایع باشد. با شرایطی که این بیماری دارد که سریع منتقل می شود موجب تهدید جان شخص می شود، آیا می تواند به حج رفت؟ دو صورت دارد یک صورت آنکه دولت سعودی اجازه ورود حجاج را ندهد در این صورت بحثی نسیت که چون راه بسته است وجوب حج ساقط می شود. صورت دیگر روادید بدهد راه را باز کرده باشند در این صورت آیا جایز است به حج برود؟
معلوم است که حج مشروط به استطاعت است. خداوند می فرماید:﴿و لله علی الناس حج البت من استطاع الیه سبیلاً﴾[4] ، آیه شریفه صریح در شرط استطاعت است و فقهاء نیز گفته اند در وجوب حج استطاعت شرط است.
سید یزدی وجوب حج را مشروط به شرایطی می داند، مانند استطاعت بدنی، یعنی اگر توان انجام حج را نداشت و یا برای او حرج داشت. و مانند استطاعت زمانی یعنی فرصت داشته باشد مناسک را انجام بدهد. می فرماید: « فلو كان الوقت ضيقا لا يمكنه الوصول إلى الحج أو أمكن لكن بمشقة شديدة لم يجب». در مساله 63 می فرماید از شرایط وجوب حج باز بودن مسیر است. و يشترط أيضا الاستطاعة السربية‌ بأن لا يكون في الطريق مانع لا يمكن معه الوصول إلى الميقات أو إلى تمام الأعمال و إلا لم يجب و كذا لو كان غير مأمون بأن يخاف على نفسه أو بدنه أو عرضه أو ماله و كان الطريق منحصرا فيه أو كان جميع الطرق كذلك[5] . مانعی برای انجام مناسک نباشدو نیز اگر از سلامت جان و مال و عرض خود در امان نباشد حج بر او واجب نیست. سرب در اینجا به معنی راه است. اگر بخاطر بیماری کرونا ویروس نتوان اعمال را تمام کند حج بر او واجب نیست. خوف گرفتاری به این بیماری نیز وجوب حج را ساقط می کند
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَثْعَمِيِّ قَالَ: سَأَلَ حَفْصٌ الْكُنَاسِيُّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ- عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ« وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا» مَا يَعْنِي بِذَلِكَ قَالَ مَنْ كَانَ صَحِيحاً فِي بَدَنِهِ مُخَلًّى سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَهُوَ مِمَّنْ يَسْتَطِيعُ الْحَجَّ أَوْ قَالَ مِمَّنْ كَانَ لَهُ مَالٌ فَقَالَ لَهُ حَفْصٌ الْكُنَاسِيُّ فَإِذَا كَانَ صَحِيحاً فِي بَدَنِهِ مُخَلًّى فِي سَرْبِهِ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَلَمْ يَحُجَّ- فَهُوَ مِمَّنْ يَسْتَطِيعُ الْحَجَّ قَالَ نَعَمْ.[6]
سند روایت
مرحوم کلینی از علی بن ابراهیم و او از پدرش ابراهیم بن هاشم نقل می کند. محمد بن یحیی خثعمی عامی است و این مشکلی نیست چون ابن ابی عمیر از او روایت می کند لذا حکم به صحت حدیث کرده اند
دلالت روایت
مراد از استطاعت سوال شده و امام علیه السلام فرمودند: کسی که سالم باشد و راه برای او باز باشد که بتواند مناسک را انجام دهد اگر بیماری کرونا مانع از انجام مناسک باشد استطاعت نخواهد داشت.
وَ فِي كِتَابِ التَّوْحِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ « وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا »- مَا يَعْنِي بِذَلِكَ قَالَ- مَنْ كَانَ صَحِيحاً فِي بَدَنِهِ مُخَلًّى سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ.[7]
شیخ صدوق از پدر خود علی بن بابویه- در قم اول چهار مرداد مدفون است- مضمون روایت مانند روایت قبل است. بنابراین در مساله حج اگر برای شخصی خطر عقلائی بیماری به ویروس کرونا باشد حتی اگر دولت عربستان روادید صادر کند نباید اقدام به این مسیر بکند.
تجهیز میت کرونایی
تجهیز میت از مسایل اتبلایی این روز ها که برخی از اموات به خاطر این ویروس از دینا رفته اند. تجهیز میت عبارت از تغسیل، حنوط کردن، تکفین کردن میت کرونایی است.
از مراجع تقلید چنین سوال شده:
1- المسلم المتوفی بهذا المرض هل یجب تغسله غیره من الاموات او انه یکفی ان یُیَممه و ماذا اذا لم تسمح السلطات باجراء التیمم علیه حیث تضعه الملاکات الطبیة فی کیس خاص مع مواد کیمیاویة حافلة و تمنع من فتح الکیس قبل الدفن.
در مورد حنوط دادن میت کرونایی نیز سوال شده است.
2- اذا لم یتیسر تحنطیه بامساس مساجده السبعه بالکافور فهل له بدیل یعمل به؟
مساله تکفین میت کرونایی
3- هل یجب تکفینه بالاثواب الثلاثه، و ماذا اذا لم تسمح السلطات بفتح الکیس الذی یغطی به لیکفن به؟
مساله دیگر در برخی کشور ها جنازه میت کرونایی را آتش می زنند
4- فی بعض البلدان غیر الاسلامیة یتم حرق جثث المتوفین بالکورونا فهل یجوز السماح بحرق جثة المسلم ام یجب علی اهله الممانعة منه اذا وسعهم ذالک؟
5- ما حکم وضعه فی صندوق و دفن الصندوق فی الارض؟
محقق درباره وظایف مکلفین در مقابل موات می فرماید:
وظیفه اول- صورت احتضار؛
و يجب فيه توجيه الميت إلى القبلة بأن يلقى على ظهره و يجعل وجهه و باطن رجليه إلى القبلة. وهو فرض عالی الکفایة[8]
وظیفه دوم- في التغسيل‌ و هو فرض على الكفاية و كذا تكفينه و دفنه و الصلاة عليه و أولى الناس به أولاهم بميراثه. و هو فرض علی الکفایة واجب است با سه آب او را غسل بدهند آب صدر و آب کافور و آب قراح غسل می دهند
وظیفه سوم- في تكفينه‌ و يجب أن يكفن في ثلاثة أقطاع مئزر و قميص و إزار و يجزي عند الضرورة قطعة و لا يجوز التكفين بالحرير. و يجب أن يمسح مساجده بما تيسر من الكافور
وظیفه چهارم- و الفرض أن يوارى في الأرض مع القدرة. بنابراین سوزاندن میت خلاف دین است
این مسایلی که مهمترین انها تغسیل میت کرونایی است نوبت تیمم میت کرونایی می رسد و آیا تیمم باید با دست میت انجام شود یا با دست تییمم دهنده باشد.