مقوّمات غیبت،مبحث غیبت،مکاسب محرّمه

یادداشت

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در شرایط تحقق غیبت بود. پنجمین شرطی که برای تحقق غیبت بیان شده، تعیین الشخص عند السامع است. در کلمات بزرگان مثل صاحب جواهر آمده که این شرط لازم است. ولی فرض‌هایی در اینجا تصویر می‌شود که به بیان آنها می‌پردازیم.
اوّلین فرض این است که شخص معین شود، مثلا زید این کار را انجام داده است. فرض دوّم این است که تعداد افراد محصوری را بیان کرده ولی مشخصاً آن فرد ذکر نمی‌شود مثلا فرزندان زید. یا کلمه‌ای گفته می‌شود که مردد بین پنج نفر است، در اینجا شبهه محصوره است. فرض سوّم این است که مردد بین امور غیر محصوره است مثلا یکی از بزرگان این کار را کرده است که مردد بین افراد زیادی است.
صاحب جواهر فرموده که تعیین الشخص لازم است. شیخ انصاری محصور و غیر محصوره را مطرح کرده است مرحوم امام می‌فرماید: اگر مشتبه در غیر محصوره باشد، غیبت نیست. که در جلسه قبل فرمایشات ایشان بیان شد.
به نظر ما فرمایش مرحوم امام و شیخ انصاری، فرمایش خوبی است ولی با این توضیح که یکی از خصوصیاتی که در تحقق غیبت لازم است و قبلا هم عرض شد، مخصوصاً در زمان ما این است که باعث کراهت شود. یعنی وقتی که گفته می‌شود یکی از بزرگان این کار خلاف را انجام داده و به فرض جمع بزرگان به صد نفر می‌رسد، اگر بزرگانی که می‌شنوند از این حرف ناراحت شوند، غیبت محقق شده است. آیا کشف الستر تحقق پیدا می‌کند؟ ممکن است در ابتدا تحقق پیدا نکند ولی به مرور و بعد از گذشت مدتی، کشف الستر هم محقق می‌شود. هرچند ما در غیبت، کشف الستر را به عینه شرط ندانستیم و گفتیم که یا کشف الستر یا کراهت و یا هر دو لازم است. همانطور که نسبت به مردم یک شهر یا یک کشور چیزی نسبت داده شود. اگر نسبت دادن آن چیز باعث ناراحتی مردم آن شهر یا کشور شود، غیبت محقق شده است. اگر گفته شود یک نفر از اهالی فلان شهر، در اینجا چون غیر محصوره است ممکن است گفته شود که کراهت مغتاب محقق نمی‌شود. یعنی معیار محصوره و غیر محصوره بودن این است که اگر افراد ناراحت شوند، محصوره است و اگر ناراحت نشوند، غیر محصوره است. البته در مسأله غیبت دو وجه وجود دارد یکی مسأله کراهت است و دیگری اشاعه فاحشه. و اشاعه فاحشه گناه کبیره است که در محصوره، اشاعه فاحشه وجود دارد و در صورتی که غیبت هم نباشد، ولی اشاعه فاحشه محقق می‌شود.
مرحوم خویی می‌فرماید: غیبت محقق نمی‌شود مگر به اینکه غیبت شونده معلوم به تفصیل باشد و مخفی نیست که اشتراط علم تفصیلی به مغتاب در مفهوم غیبت به اضافه به افراد است اما وقتی که مطلب ذکر شده، نقص برای عنوان کلی باشد، این غیبت برای تمام افراد کلی موجود در خارج است.[1]
به نظر ما فرمایش ایشان درست است و اینکه مطلبی به افراد محصور مثل اهالی یک شهر نسبت داده شود نه تنها غیبت است بلکه تهمت به افراد کثیره نیز محقق می‌شود.