مکاسب محرمه،قمار،بازی با آلات قمار بدون رهان

یادداشت

موضوع: مکاسب محرمه/قمار / بازی با آلات قمار بدون رهان
خلاصه جلسه گذشته
صحبت در مساله قمار بود و اینکه آیا ادله حرمت قمار، جایی که «اللعب بآلات المتعارفة» است ولی بدون رهان را شامل می‌شود یا نه. در این را بطه عرض شد که میسر در آیه به معنای قمار است و به تصریح تمام لغویین قمار عبارت است از «اللعب بآلات المتعارفة مع الرهان». یعنی اگر رهان وجود نداشته باشد، قمار نیست. بحث راجع به این بود که آیا روایات صدق قمار بر لعب بدون مراهنه را اثبات می‌کند یا نه.
و منها: [1] عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا [2] عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ [3] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى [4] عَنْ يُونُسَ [5] عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ [6] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «يَغْفِرُ اللَّهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَّا لِثَلَاثَةٍ صَاحِبِ مُسْكِرٍ أَوْ صَاحِبِ شَاهَيْنِ أَوْ مُشَاحِنٍ‌». [7]
امام خمینی (ع) [8] و آیت الله سبحانی [9] به این روایت استشهاد کرده‌اند.
به نظر ما حسین بن عمر بن یزید مهمل است و وثاقتش ثابت نیست پس این روایت سنداً ضعیف است.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: خداوند در ماه رمضان همه را می‌بخشد مگر سه گروه را: 1. کسی که با مسکر مصاحبت می‌کند 2. کسی که با شطرنج مصاحبت دارد 3. کسی که بدعت در دین بگذارد.
به نظر ما این حرف سه اشکال دارد.
1. سندش ضعیف است و نمی‌توان به آن استدلال کرد.
2. این روایت فقط در مورد شطرنج است و سایر آلات را شامل نمی‌شود.
3. «صاحب شاهین» یعنی کسی که مداومت بر این امر دارد و دائماً شطرنج بازی می‌کند. سؤال این است که این مداومت با رهان است یا بدون رهان؟ ما میگوییم که انصراف دارد به صورتی که همراه رهان باشد. در آن زمان غالباً چنین بوده که با رهان بازی می‌کرده‌اند. البته در اینجا احتمال انصراف کافی است برای این که نتوانیم به آن استدلال کنیم.
و منها: [10] عَنْهُ [11] عَنْ أَبِيهِ [12] عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ [13] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَكَمِ أَخِي هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ [14] عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ [15] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «إِنَّ لِلَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- فِي كُلِّ لَيْلَةٍ [16] [17] مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عُتَقَاءَ مِنَ النَّارِ إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَى مُسْكِرٍ أَوْ مشاحن [مُشَاحِناً] أَوْ صَاحِبَ شَاهَيْنِ». قُلْتُ: وَ أَيُّ شَيْ‌ءٍ صَاحِبُ الشَّاهَيْنِ [18] ؟ قَالَ: «الشِّطْرَنْجُ». [19]
امام خمینی (ره) به این روایت استشهاد کرده‌اند.[20]
به نظر ما سند این روایت درست است و مشکلی ندارد.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: برای خداوند در هر شبی از ماه مبارک رمضان، عده‌ای از آتش آزاد می‌شوند مگر کسی که افطار می‌کند بر مسکر یا کسی که بدعت در دین می‌گذارد یا کسی که صاحب شاهین است. از حضرت سؤال می‌کنند که صاحب شاهین کیست؟ حضرت (ع) می‌فرمایند: یعنی مصاحب با شطرنج است.
امام خمینی (ره) می‌فرمایند:
«لفظ الصاحب و إن يشعر أو يدلّ على نحو إدمان، لكن لا شبهة في صدقه على المقيم على اللعب بلا رهن، و الظاهر إطلاقهما له»[21]
یعنی: لفظ صاحب دلالت دارد بر این که مداومت بر این کار دارد. اطلاق این روایت شامل می‌شود صورتی را که همراه رهن باشد و صورتی را که همراه رهن نباشد.
به نظر ما این حرف چند اشکال دارد:
1. روایت اختصاص به شطرنج دارد و سایر آلات را شامل نمی‌شود.
2. صاحب شاهین یعنی کسی که مداومت دارد بر شطرنج. پس کسی را که گاهی شطرنج بازی می‌کند و مداوم در آن نیست را شامل نمی‌شود. پس ممکن است اصل این کار حرام نباشد بلکه مداومت بر آن حرام باشد.
3. لااقل می‌توان گفت کسی که همیشه شطرنج بازی می‌کند، گاهی با مراهنه بازی می‌کند و گاهی بدون مراهنه. ولی عرف آن زمان این بوده که شطرنج بازی غالباً همراه مراهنه بوده است. پس «صاحب شاهین» منصرف است به صورت متعارف که عبارت است از بازی کردن همراه مراهنه.
پس نمی‌توان به این روایت استدلال کرد برای اثبات حرمت لعب با مطلق آلات بدون رهان.
روایت دیگری که امام خمینی (ره) [22] و آیت الله سبحانی [23] به آن استناد کرده‌اند:
و منها: [24] عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ [25] عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ [26] عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِيَادٍ [27] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الشِّطْرَنْجِ فَقَالَ: «دَعُوا الْمَجُوسِيَّةَ لِأَهْلِهَا- لعن‌ها اللَّهُ».[28]
این روایت سند درستی دارد. ولی به نظر ما این روایت مختص شطرنج است و غیر آن را شامل نمی‌شود. در مورد شطرنج نیز انصراف ویا حداقل احتمال انصراف به حالت متعارف در آن زمان که عبارتست از بازی همراه با رهان، وجود دارد.
و منها: [29] عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ [30] عَنْ أَبِيهِ [31] عَنِ النَّوْفَلِيِّ [32] عَنِ السَّكُونِيِّ [33] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (ص) عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ»[34]
امام خمینی (ع) به این روایت استشهاد کرده‌اند.[35]
سند روایت خوب است و موثقه است.
اشکالی که ما به استدلال به این روایت داریم این است که:
1. این روایت فقط شطرنج و نرد را می‌گوید و سایر آلات را شامل نمی‌شود.
2. در این مورد نیز انصراف یا احتمال انصراف به غالب افراد که عبارتست از لعب همراه رهان، وجود دارد.