مکاسب محرمه،قمار،بازی با غیر آلات قمار بدون رهان

یادداشت

صحبت در بحث قمار درباره مسئله «اللعب بغیر آلات القمار بلا رهان» بود. بازی‌های عادی مثل فوتبال، والیبال، بسکتبال و ... که اکنون در جمهوری اسلامی انجام می‌شود و هیچ رهانی، عوض و جایزه‌ای هم وجود ندارد،‌ آیا این بازی‌ها حرام است یا حلال و جایز. در اینجا دو نظریه وجود دارد:
دیدگاه اول: حرمت
بازی‌های معمولی مثل فوتبال،‌ والیبال و ... حرام بوده و جایز نیست.
علامه حلی (رحمه‌الله) می‌فرماید: «لا تجوز المسابقة على المصارعة، لا بعوض و لا بغير عوض».[1]
دلیل
فاضل مقداد این قول را توضیح می‌دهد:‌ روایت: «لَا سَبَقَ [سبْق]‌ إِلَّا فِي خُفٍّ أَوْ حَافِرٍ أَوْ نَصْلٍ»[2] ازنظر سند صحیح است و مشروعیت مسابقه را در سه چیز حصر می‌کند؛ مفهومش این است که هر مسابقه و بردوباختی در غیر از این سه، مشروع نیست اما ممکن است به‌جای «سبْق»، «سَبَقَ» بخوانید. اولی به معنای مسابقه و بردوباخت است اما دومی به معنای عوض و رهان است؛‌ پس بحث در جایی است که عوض و رهانی وجود داشته باشد نه مطلق مسابقه. اگر به‌صورت اول خوانده شود، مطلق مسابقه حرام است اما اگر به‌صورت دوم خوانده شود بازهم احتیاط آن است که این کار انجام نشود؛ پس ترک مسابقات معمولی، مطابق با احتیاط است.[3]
صاحب ریاض، علامه طباطبایی (رحمه‌الله) می‌فرماید: به نظر من «سبْق» (به سکون) بهتر است، ظاهر روایت این است پس دراین‌صورت بردوباخت در اسلام مشروع نیست مگر در سه مورد. روایت نفی ماهیت نمی‌کند چون مسابقاتی مثل فوتبال و ... وجود دارد؛ آنچه روایت آن را نفی می‌کند، مشروعیت مسابقه است؛ «لا مشروعیت لسبق» یا «لا صحة لسبق».[4]
اشکال به استدلال به روایت
محقق اردبیلی (رحمه‌الله) می‌فرماید: همه این‌ها احتمالات است و پایه محکم علمی ندارد. معنای روایت آن است که «سبْق» یا«سَبَقَ» لزومی ندارد؛ لَا لزوم لسَبَقَ [سبْق]. لزومی نیست که به وعده عمل کنید مگر در سه مورد. اگر این را هم نپذیرید واژه «ملک» را در تقدیر می‌گیریم؛ «لا ملک» ملکیتی حاصل نمی‌شود مگر در سه مورد. با این احتمالات، در معنای روایت شک وجود دارد که آیا تکلیفی به گردن مکلف آمد یا خیر، برائت می‌گوید که تکلیفی نیست.[5]
به نظر ما فرمایش محقق اردبیلی (رحمه‌الله) درست است و روایت نمی‌تواند تکلیفی را ثابت کند. علاوه بر این ممکن است «لا سبق» مانند «لا صلاة لجار المسجد» باشد یعنی مسابقه‌ای کاملی که در اسلام سفارش شده است این سه مورد است. مسابقات دیگر مورد سفارش اسلام نیست، می‌خواهید انجام دهید یا نه فرقی ندارد. مصداق این سه مورد در حال حاضر، توپ، تانک و انواع وسایل دفاعی عصر حاضر است.
این روایت در کنار آیات و روایات دیگر، مفهوم و مصداقش مشخص می‌شود مثل ﴿فَاسْتَبِقُوا الْخَيرَاتِ﴾[6] در کارهای خیر مسابقه داده و از هم پیشی بگیرید؛ پس مسابقه در کارهای خیر اشکالی ندارد مگر آنکه خلاف بینی مثل ربا در آن وجود داشته باشد.