مکاسب محرمه، قمار، حکم بازی بیلیارد

یادداشت

خلاصه جلسه گذشته
صحبت در بحث قمار بود و بحث امروز درباره بازی بیلیارد است که آیا این بازی عنوان قمار دارد و در نتیجه حرام است یا اینکه حرام نیست؟
با توجه به مباحث گذشته باید این‌گونه گفت که آیا بیلیارد از آلات قمار محسوب می‌شود یا اینکه از آلات قمار نیست؟ آیا به‌وسیله این بازی معمولاً رهانی هم قرار می‌دهند یا اینکه این بازی فقط عنوان سرگرمی دارد و هیچ‌گونه رهانی در آن وجود ندارد و این مربوط به عرف مردم است که آیا بیلیارد با رهان انجام می‌شود یا بدون رهان انجام می‌شود؟
نکته: گاهی در این بازی گفته می‌شود، کسی که در این بازی و مسابقه بیلیارد بازنده شد باید پول و اجاره مکانی که در آن بازی می‌کنند، پرداخت کند، این شرطی است که حکم رهان را دارد چون برنده پول پرداخت نمی‌کند و فقط بازنده باید پول آن مکان را پرداخت کند علی‌القاعده باید نصف هزینه را برنده و مابقی را بازنده پرداخت می‌کرد.
اقوال
چند قول در این‌جا وجود دارد:
قول اول: اگر از آلات قمار دانسته شود حرام است.[1]
قول دوم: اگر با رهان باشد حرام است و اگر بدون رهان باشد احتیاط واجب این است که ترک شود.[2]
قول سوم: مطلقا حرام است؛ چه با رهان باشد و چه بدون رهان باشد حرام است.[3]
قول چهارم: اگر با رهان باشد حرام است و اگر بدون رهان باشد و موجب ترتّب مفسده‌ اخلاقی یا اجتماعی باشد حرام است یا اینکه اگر با حرامی توأم باشد حرام است.[4]
قول پنجم: اگر با رهان انجام شود حرام است اما اگر بدون رهان باشد در صورتی که در عرف عام از آلت قمار بودن خارج شود و به‌عنوان بازی فکری و سرگرمی شناخته شود، جایز است.[5]
به نظر ما اگر بیلیارد مثل فوتبال، والیبال و بازیهایی که در جامعه معمول هست و از نظر عرف جزء آلات قمار نباشد اما رهان وجود دارد به احتیاط وجوب باید ترک شود اما اگر از آلات قمار نباشد و رهان هم وجود نداشته باشد، در این‌صورت بازی بیلیارد هیچ اشکالی ندارد و جایز است چون هیچ دلیلی بر حرمت آن وجود ندارد.
تنبیه: تأسیس باشگاه بیلیارد
اگر کسی باشگاه بیلیارد بسازد و میزهایی برای این منظور تهیه کند تا دیگران در آن مکان بازی کنند، آیا این کار جایز است؟
قول اول: جایز نیست.[6]
قول دوم: جایز است در صورتی‌که عرفا از آلات قمار نباشد و رهانی هم وجود نداشته باشد.[7]
به نظر ما قول دوّم حق است.
پراخت جایز توسط شخص ثالث
گاهی برنده و بازی مسابقه (هر مسابقه‌ای اعمّ از فوتبال، والیبال و...) باهم قرار می‌گذارند که هر کدام که بازنده شد باید مبلغی معیّن را به دیگری پرداخت نماید، این حرام است چون رهان وجود دارد اما اگر شخص سومی قرار بگذارد و تعهدی دهد که به برنده مسابقه مبلغی را پرداخت نماید آیا این جایز است؟
مقدمه
قبل از جواب مقدّمه‌ای ذکر می‌شود: در عقد جعاله که یکی از عقود شرعی است و این‌گونه است که شخصی می‌گوید هر کسی خواسته من را برآورده کند (مثلا هر کسی انگشتر گم‌شده‌ی من را پیدا کند) فلان مبلغ را به او می‌دهم یا اینکه مثلا بگوید هر کس از این کوه بالا رود فلان مبلغ را به او می‌پردازم، البته آن کار، فعل عقلایی باشد یعنی از نظر عقلا کار صحیحی باشد و فعل خلاف و فاسدی نباشد و کار ممنوع شرعی نباشد، حالا در جواب این سؤال هم باید گفت، به نظر ما هیچ اشکالی ندارد چون عقد جعاله‌ای است و دلیلی بر حرمت آن وجود ندارد.
تنبیه چهارم: حکم فوتبال و بسکتبال و ...
قول اول: اگر رهان باشد حرام است (چه رهان از طرف برنده و بازنده باشد و چه از طرف شخص سومی غیر از برنده و بازنده باشد).[8] [9]
قول دوم: اگر از طرف شخص سوم باشد جایز است.[10]
قول سوم: به نظر ما مسابقه فوتبال و ... اگر با رهان باشد و رهان از طرف برنده و یا بازنده باشد بنابر احتیاط وجوبی جایز نیست اما اگر رهان از طرف شخص سومی (غیر از برنده و بازنده) باشد اشکال ندارد.