مکاسب محرمه، قمار،حضور در مجلس قمار

یادداشت

خلاصه جلسه گذشته
صحبت در بحث قمار بود و اینکه آیا قمار از گناهان کبیره است یا از گناهان صغیره است؟
آیا شهادت کسی که قماربازی می‌کند مقبول می‌شود یا شهادتش قبول نمی‌شود؟
البته بحث قبول شهادت، متفرّع بر این است اگر قمار، گناه کبیره باشد شهادت قمارباز قبول نمی‌شود و اگر قمار گناه صغیره باشد و اصرار بر قمار داشته باشد شهادت قمار باز مورد قبول واقع نمی‌شود اما اگر اصرار بر این گناه قمار نداشته باشد شهادتش مقبول می‌شود.
روایت‌هایی را در این باب ذکر می‌کنیم که قمار گناه کبیره است و در نتیجه شهادت قمارباز مقبول نمی‌شود.
یکی از روایات: وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ[1] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِيِّ[2] عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ[3] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ[4] عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ[5] قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) الصِّبْيَانُ يَلْعَبُونَ بِالْجَوْزِ وَ الْبَيْضِ وَ يُقَامِرُونَ فَقَالَ «لَا تَأْكُلْ مِنْهُ فَإِنَّهُ حَرَامٌ»[6] .
از امام صادق (ع) سؤال کرده‌اند: بچه‌ها با گردو و تخم‌مرغ بازی می‌کنند و قمار می‌کنند (رهان وجود دارد) امام (ع) فرموده‌اند: از آن نخورید و حرام است.
بررسی سند: سند روایت درست است.
از نظر دلالت، این أکل مال مردم به باطل را می‌رساند که حرام است و به معنای گناه کبیره است؛ بنابراین با توجه به این روایت می‌توان گفت: کسی که قماربازی می‌کند مال مردم را می‌خورد و مال مردم خوردن گناه کبیره است و شهادت قمارباز مقبول نیست.
برخی از علما به این روایت استدلال کرده‌اند[7] .
و منها: «محمّد بن يعقوب[8] ، عن محمّد بن يحيى[9] ، عن أحمد بن محمّد[10] ، عن معمر بن خلاد[11] ، عن أبي الحسن (ع) قال: النرد والشطرنج والأربعة عشر بمنزلة واحدة و كل ما قومر عليه فهو ميسر»[12] .
در این روایت نرد و اربعة‌عشر اضافه شده و فقط حرف از شطرنج نیست. «ما قومر به» یعنی آن‌ چیزی که به‌وسیله آن قمار می‌شود مثل آلات قمار، شطرنج، نرد و ...، اما «ما قومر علیه»، آن رهانی که بر او قمار می‌شود، در اینجا اشاره دارد که آلات قمار اگر باشد و پول و رهان باشد میسر می‌شود و این همان است که در قرآن آمده و از گناهان کبیره است: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ...﴾[13] . این روایت هم قرینه و یا دلیل می‌شود که قمار از گناهان کبیره است.
روایت دیگر: «محمّد بن يعقوب[14] ، عن محمّد بن يحيى[15] ، عن أحمد بن محمّد[16] ، عن محمّد بن خالد[17] ، والحسين بن سعيد[18] جميعاً، عن النضر بن سويد[19] ، عن درست[20] ، عن زيد الشحام[21] قال: سألت أبا عبد الله (ع) عن قول الله عزّ وجلّ:﴿... فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ ﴾ قال: «الرجس من الأوثان الشطرنج و قول الزّور الغناء»[22] .
از امام صادق (ع) درباره ﴿فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾ سؤال کردم ‌فرمود: الرجس من الاوثان، شطرنج است و قول زور، غنا است.
سند روایت خوب است و مشکل ندارد.
از نظر دلالت، همان‌طور که بت‌پرستی از گناهان کبیره و شرک است قماربازی هم گناه کبیره است.
روایت دیگر: وعنه[23] ، عن أبيه،[24] عن ابن أبي عمير[25] ، عن بعض أصحابه ، عن أبي عبد الله (ع) في قول الله عزّ وجل: قال: «الرجس من الأوثان هو الشطرنج و قول الزور الغناء»[26] .
از امام صادق(ع) درباره ﴿... فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾ سؤال کردم ‌فرمود: الرجس من الاوثان، شطرنج است و قول زور، غنا است.
سند روایت درست است.
از نظر دلالت هم قماربازی در حد و اندازه شرک است؛ بنابراین قمار از گناهان کبیره است.
برخی از علما به این روایت استدلال کرده‌اند[27] .
روایت دیگر: «و عن عدّة من أصحابنا عن سهل بن زياد[28] عن ابن أبي نجران[29] عن مثنى الحناط[30] عن أبي بصير عن أبي عبد الله ( ع) : قال: قال أمير المؤمنين (ع): النرد والشطرنج هما الميسر»[31]
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: شطرنج و نرد میسر هستند.
این روایت دلالت می‌کند که بازی با شطرنج و نرد همان میسر است که در قرآن از نهی شده است و گناه کبیره است.
روایت دیگر: «عنه[32] ، عن أبيه[33] عن ابن أبي عمير[34] ، عن محمّد بن الحكم أخي هشام بن الحكم[35] ، عن عمر بن يزيد[36] ، عن أبي عبد الله (ع) قال إنّ لله عزّ وجل في كلّ ليلة من شهر رمضان عتقاء من النار إلّا من أفطر على مسكر أو مشاحن أو صاحب شاهين قلت وأيّ شيء صاحب الشاهين ؟ قال: الشطرنج»[37] .
امام صادق (ع) فرمود: خداوند در ماه رمضان هر شب عده‌ی زیادی از مردم را از آتش نجات می‌دهد مگر کسانی که شراب می‌خورند و کسانی که در دین بدعت بگذارند و صاحب شاهین، سؤال کردم: صاحب شاهین چه کسی است؟ فرمود: آن‌هایی که مصاحب با شطرنج باشند.
این روایت از نظر سند خوب است چون سلسله راویان قابل اعتماد هستند.
این روایت می‌تواند مؤیّد باشد؛ چون قمارباز جزء آزادشده‌گان از آتش نیست و معلوم نیست کسی که جزء آزادشده‌گان از آتش نباشد آیا گناه او کبیره است یا صغیره است، بنابراین به‌عنوان مؤیّد از آن استفاده می‌کنیم.
روایت دیگر: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ[38] عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ[39] عَنْ أَبِيهِ[40] عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى[41] قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الْبَصْرِيِّينَ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ[42] «ع » فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي أَقْعُدُ مَعَ قَوْمٍ يَلْعَبُونَ بِالشِّطْرَنْجِ وَ لَسْتُ أَلْعَبُ بِهَا وَ لَكِنْ أَنْظُرُ فَقَالَ مَا لَكَ وَ لِمَجْلِسٍ لَا يَنْظُرُ اللَّهُ إِلَى أَهْلِهِ»[43] .
شخصی از اهل بصره خدمت امام کاظم (ع) رسید و عرض کرد: فدات شوم من در مجلسی می‌نشینم که در آن گروهی قماربازی می‌کنند ولی من خودم شرکت نمی‌کنم و فقط به آن‌ها نگاه می‌کنم. امام (ع) فرموده‌اند: چرا در مجلسی وارد می‌شوید که خداوند به اهل آن مجلس نگاه نمی‌کند.
بررسی سند: سند این روایت درست است.
از نظر دلالت مقداری مشکل دارد چون ممکن است خداوند متعال به خیلی از مردم نگاه نکند اما این نمی‌تواند دلیل بر گناه کبیره بودن باشد؛ هرچند ممکن است مؤیّد باشد اما نمی‌تواند دلیل قانع کننده‌ای باشد.
ولی در مجموع، آیات و روایاتی که بیان شد و اجماعی که ذکر خواهد شد، دلالت می‌کنند بر اینکه قمار از گناهان کبیره است و شهادت قمارباز مقبول نیست.
دلیل دوم: اجماع
مرحوم شیخ طوسی ادعای اجماع کرده است[44] .
اگر ما شک کنیم که قمار از گناهان کبیره است یا از گناهان صغیره است و شک کنیم که قمارباز عدالت دارد یا ندارد چه باید کرد؟ احراز صحت شهادت شاهد لازم است؛ یعنی باید احراز کنید که این شاهد عادل است و شهادتش مورد قبول است پس وقتی‌که مردّد شد باید احراز کند که عادل است وگرنه شهادتش مورد قبول نیست؛ بنابراین قمار چه گناه کبیره باشد و چه گناه صغیره باشد اصل این است که شهادت قمارباز پذیرفته نشود.
نکته بعد: اگر شطرنج از آلت قمار بودن خارج شد آیا بازی کردن با شطرنج جایز است یا جایز نیست؟ برخی از علما نظرشان بر این است که اگر از آلت قماربودن خارج شد بازی با شطرنج جایز است.