مکاسب محرمه، قمار، بازی با غیر آلات قمار بدون رهان

یادداشت

صحبت در بحث قمار بود و اینکه آیا قمار از گناهان کبیره است یا از گناهان صغیره؟ در جلسه قبل فرمایش شهید‌ ثانی (ره) را نقل کرده‌ایم که ایشان می‌فرمود: قمار گناه صغیره است و مضّر به عدالت نیست مگر اینکه اصرار بر آن داشته باشد و اگر اصرار بر این گناه کنند، مرتکب گناه کبیره می‌شوند.[1]
در مقابل، مشهور و اکثر علما فرموده‌اند: «قمار گناه کبیره است». برای این مدعا به آیات قرآن و روایات متعدّدی استدلال شداست. البته برخی از این روایات مؤیّد هستند و نمی‌توان به‌عنوان دلیل به آن‌ها استدلال کرد؛ چون این روایات سند قابل قبولی ندارند و کافی نیست. همچنین دلالت این روایات ضعیف است، برخی از این روایات که مؤید هستند را ذکر می‌کنیم؛
مؤیّد اول
«عن عدّة من أصحابنا، عن سهل[2] بن زياد، عن محمّد بن عيسى[3] ، عن يونس[4] ، عن الحسين بن عمر بن يزيد[5] ، عن أبي عبد الله (ع) قال: يغفر الله في شهر رمضان إلّا لثلاثة صاحب مسكر أو صاحب شاهين ، أو مشاحن»[6] .
امام صادق (ع) فرمود: خداوند در ماه رمضان همه را می‌بخشد مگر کسانی که شراب می‌خورند، کسانی که شطرنج‌بازی کنند و کسانی که در دین بدعت بگذارند، بخشیده نمی‌شوند.
سند روایت ضعیف است؛ چون یکی از سلسله راویان مهمل بود.
ازلحاظ دلالت هم به نظر می‌رسد که لفظ (صاحب) یعنی کسی که همیشه شطرنج‌بازی می‌کند.
بنابراین هم اشکال سندی به این روایت وارد است و هم از لحاظ دلالی مشکل دارد اما به عنوان مؤیّد می‌شود به این روایت استناد کرد.
مؤیّد دوم
«عنه[7] ، عن أبيه[8] عن ابن أبي عمير[9] ، عن محمّد بن الحكم أخي هشام بن الحكم[10] ، عن عمر بن يزيد[11] ، عن أبي عبد الله (ع) قال إنّ لله عزّ وجل في كلّ ليلة من شهر رمضان عتقاء من النار إلّا من أفطر على مسكر أو مشاحن أو صاحب شاهين قلت وأيّ شيء صاحب الشاهين ؟ قال: الشطرنج»[12] .
امام صادق (ع) فرمود: خداوند در ماه رمضان هر شب عده‌ زیادی از مردم را از آتش نجات می‌دهد مگر کسانی که شراب می‌خورند، کسانی که در دین بدعت بگذارند و صاحب شاهین، سؤال کردم: صاحب شاهین چه کسی است؟ فرمود: آن‌هایی که مصاحب با شطرنج باشند.
این روایت از نظر سند بهتر از روایت قبلی است؛ چون سلسله راویان قابل اعتماد هستند.
از نظر دلالت این روایت هم بهتر از روایت قبلی است و منظور از مصاحب شطرنج یعنی کسی که شطرنج را ممارست، مداومت، همراهی و تکرار می‌کند.
مؤیّد بودن این روایت به اعتبار کلمه (صاحب) است و کلمه صاحب در اینجا شاید اشاره به تکرار باشد و البته «جمله عتقاء من النار» خیلی دلالت بر کبیره‌ بودن گناه قمار نمی‌کند و دلالت آن واضح نیست.
حضرت امام (ره) این روایت را در مکاسب محرمه[13] ذکر کرده و فرمود است: این دو روایت هرچند در کسانی که ممارست در شطرنج دارند ظهور دارند لکن نوعی اشعار داشته و دلالت بر عظمت گناه دارند.
نکته: خیلی از این روایات که ذکر شد کلمه شطرنج در آن‌ها به کار رفته است درحالی‌که مدّعای ما این بود که هر قماری معصیت و گناه کبیره است؛ بنابراین احتمال دارد که کبیره ‌بودن، اختصاص به شطرنج داشته باشد و به سایر قمارها اختصاص نداشته باشد، چه کاری می‌توان کرد که سایر قمارها را در ردیف شطرنج قرار دهیم و کبیره ‌بودن سایر قمارها را اثبات کنیم؟
امام (ره)[14] در جواب این سؤال، روایتی را نقل فرموده است که همه اقسام قمار در حکم همدیگر هستند و آن روایت صحیحه معمّر بن خلاد[15] است که، امام رضا (ع) فرمود: نرد و شطرنج و اربعه عشر همه مثل هم هستند و هر چیزی که با آن قمار می‌شود قمار و میسر است و در حکم حرام است[16] .
روایت دیگر: امام صادق (ع) نهی کرده‌اند از گردویی که بچه‌ها از قمار به دست می‌آوردند و فرمود: این گردوی به دست آمده، سحت است[17] .
امام (ره) برای کبیره ‌بودن گناه قمار، روایت فضل بن شاذان و روایت اعمش[18] را نقل می‌کنند که (سحت) گناه کبیره است و قمار هم در روایت به عنوان سحت مطرح شده است و ضمنا خود کلمه مَیسِر در روایت جزء کبائر است؛ بنابراین گردویی که از قمار به‌دست‌ می‌آید سحت است و سحت، گناه کبیره است پس قمار گناه کبیره است.
به نظر ما فرمایشات امام (ره) بسیار خوب است و قمار از گناهان کبیره است. حتی نیازی به این همه استدلال نبود بلکه کبیره بودن گناه قمار از همان آیه اول [19] که به آن استدلال کرده‌ایم، اثبات می‌شود و اگر قدر متیّقن قمار[20] باشد قطعا و یقینا از گناهان کبیره است.