اجاره به شرط تملیک وعدم تحقق شرط (بررسی تطبیقی)

توضیح

با توجه به مصادیق مختلف و رایج عقد اجاره به شرط تملیک و تعاریف مختلفی که ارائه شده است،ماهیت یکسانی برای این عقد قائل نیستند.برخی از مصادیق منطبق با عقد اجاره و شروط خاص تبعی است. برخی آن را بیع دانسته‌اند و حتی برخی از کشورها در مقررات موضوعه، احکام بیع اقساطی را بر این عقد حاکم کرده‌اند. برخی نیز ماهیت خاص برای آن قائل شده‌اند. از طرفی، در اغلب موارد، چنانچه شروط ضمن عقد محقق نگردد و موجب انحلال عقد شود، معمولا موجر- بایع در راستای حصول حداکثر منافع خود، مایل به اعمال اثر انحلال عقد اجاره هستند تا آنچه را که دریافت نموده، صرفا به‌عنوان مال الاجاره محسوب و موضوع عقد را نیز مسترد نمایند و بخشی از اقساط را که جزیی از ثمن بوده نیز تصاحب کنند. از این‌رو، خصوصا در حالتی که بیشتر اقساط تادیه شده باشد،گاه شبهه‌ی جمع عوضین در نزد یکی از طرفین قوت می‌یابد. به جهات مذکور برخی از برای جلوگیری از بی‌عدالتی آن را مشمول، احکام بیع اقساطی معلق دانسته‌اند. برخی نیز در صورت انحلال، دادرس را مختار در تعدیل اثر انحلال می‌دانند. جهات اصلی مخالفت با این عقد، غالبا ناظر به‌حالت انحلال است که موجب بی‌عدالتی و به نوعی عدم موازنه است. در انعقاد عقد، طرفین صرفا نظر به‌عقد اجاره‌ی سنتی ندارند، بلکه در توافق آنها تملیک عین نیز با شرایط خاص خود در نظر است، اما در صورتی که شرایط محقق نگردد، در عمل آثار انحلال اجاره را بر رابطه‌ی حقوقی بار می‌کنند. تحمیل اثر انحلال اجاره به‌تنهایی، موجب بی‌عدالتی و نیز مخالفت با این عقد شده است. برای گریز از این ایراد، چنانچه مقنن با اداره‌ی این عقد، و پیش‌بینی شروط حمایتی، اثر انحلال رابطه‌ی حقوقی را بطور کامل بیان نماید تا انحلال قسمتی از عقد که مربوط به تملیک عین بوده، آثار خود را به بار آورد و قسمت دیگر که مربوط به استفاده از منافع بوده است نیز آثار خاص خود را ایجاد کند، در این صورت زمینه‌ی بی‌عدالتی از مبنا و اساس مرتفع خواهد شد.
واژه‌های کلیدی: اجاره به شرط تملیک، شروط ضمن عقد، بیع اقساطی، شرط فعل تملیک، شرط نتیجه تملیک