بایسته‌های فقه‌پژوهی در تأمین اجتماعی

توضیح

تأمین اجتماعی یکی از گسترده‌ترین نظام‌هایی است که برای رفع نیازهای معیشتی انسان طراحی گردیده است به گونه‌ای که مخارج آن امروزه در حدود یک سوم از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها را به خود اختصاص داده و تمامی مراحل گهواره تا گور زندگی افراد را در بر گرفته است. تأمین اجتماعی با چنین عنوانی در آموزه‌های اسلامی مطرح نگردیده ولی حمایت از مخاطرات زندگی افراد با عناوینی چون فقیر، مسکین، ابن السبیل، یتیم و غارمین و با راهکارهایی مانند زکات، خمس، فیء و انفال، انفاق، صدقات، اوقاف و احسان مورد تأکید قرار گرفته است. در سده‌ اخیر در بستر بنیادهای فکری، فرهنگی و تحولات صنعتی جوامع غربی الگوی جدیدی از تأمین اجتماعی پدیدار گردید و به تدریج در کشورهای اسلامی نیز استقرار یافت. از آنجا که الگوی جدید از جهات متعددی، به ویژه در راهبردهای بیمه‌ای آن، با راهکارهای اسلامی متمایز بود، ارائه نظریه‌ روزآمد اسلامی در این زمینه را ضرورت بخشید. با این حال، صرف نظر از معدود کسانی مانند شهید صدر)ره( که به طور مبنایی به تبیین موضع اسلام در این زمینه پرداخته‌اند، اندیشمندان مسلمان به خصوص عالمان فقه، این مسئله را به تناسب میزان اهمیت و جایگاه آن مورد توجه قرار نداده‌اند. ‌این مقاله این فرضیه را دنبال می‌کند که ادبیات موجود فقهی به ویژه در فقه امامیه، به دلیل عدم شناخت صحیح از ماهیت تأمین اجتماعی جدید و یکسان‌انگاری بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های تجاری، با نوعی تقلیل‌نگری در شأن و منزلت این مسئله مواجه است. مقاله تلاش می‌کند با تبیین موضوع و ماهیت تأمین اجتماعی جدید و اشکالات آن، تمایزات بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های تجاری را آشکار نموده و با بازگویی اهم مسائل و چالش‌های فقهی تأمین اجتماعی، ضرورت ورود جدی‌تر فقه به این عرصه را تبیین نماید.
واژه‌های کلیدی: تأمین اجتماعی، بیمه‌های اجتماعی، بیمه‌های تجاری، عدالت اجتماعی، فقه اجتماعی