بررسی تطبیقی الزام به فرار مدافع از موقعیت دفاع مشروع در حقوق کامن‌لا و فقه امامیه

توضیح

یکی از موقعیت‌هایی که در دفاع مشروع به‌وجود می‌آید، حالتی است که مهاجم حملۀ خود را آغاز کرده، اما هنوز ضرورت دفاع برای مدافع به‌وجود نیامده است و وی امکان عقب‌نشینی و فرار از دست مهاجم را دارد. حال پرسش اساسی آن است که آیا مدافع ملزم به فرار در برابر حملۀ مهاجم است یا آنکه وی می‌تواند همچنان بایستد تا سرانجام از حق دفاع خود بهره‌مند گردد؟ حقوق کامن‌لا در قرون اخیر مبتنی بر نظریۀ جامعوی «شر کمتر و منفعت بیشتر» است و در صورت امکان عقب‌نشینی، مدافع را ملزم به فرار می‌داند؛ زیرا فرار راهی برای تحقق حفظ جان مهاجم (منفعت بیشتر) و کاهش احتمال جرم (شر کمتر) است، چنان‌که عدم رعایت آن با وجود حصول کلیۀ شرایط دیگر دفاع، موجب عدم مشروعیت اصل دفاع می‌شود. در متون فقهی، مبحث وجوب فرار بعد از بیان اصل وجوب دفاع، تنها برای تأکید بر حفظ جان مدافع در زمان عدم توانایی وی در برابر حملۀ مهاجم عنوان شده است. بنابراین اگر شرایط دفاع حاصل شود، اصل وجوب دفاع حاکم است و عدم فرار وی اثر حقوقی ندارد.
واژه های کلیدی:
اکراه، امکان فرار، دفاع مشروع، وظیفۀ عقب‌نشینی