بررسی مشروعیت قرارداد آتی از دیدگاه آیت الله علی عندلیبی

توضیح

یکی از ابزارهای مهم و پرکاربرد در بازار مشتقۀ بورس ایران و جهان، قرارداد آتی است که همواره ابهاماتی در چیستی آن از جهت فقهی ـ حقوقی وجود داشته است. این ابهامات، سبب برداشت­ها و قضاوت­های گوناگونی شده است. معاهده، شرط ضمن عقد، تعهد معوضه و تعهد ابتدایی حاصل ارزیابی پژوهشگران در زمینۀ بازشناسی ماهوی این نوع قرارداد است. قراردادهای آتی گاه با قصد جدی طرفین بر تبادل کالا انجام می‌گیرد و گاه طرفین قصد مبادلۀ کالا ندارند و صرفاً به دنبال سود هستند. طبعاً مشروعیت و الزام آور بودن قرارداد آتی بر پایۀ هر یک از این فرضیه‌ها در گرو شمول دلایل تأسیسی یا امضایی معاملی است. نگارنده طبق هر یک از برداشت‌های چهارگانه، ادلۀ­ احتمالی اثبات مشروعیّت و لزوم قرارداد آتی را در فرض قصد و عدم قصد تبادل کالا مورد نقد و بررسی قرار می­دهد. روایات عام و خاص، قانون سلطنت و سیرۀ عقلا اثرگذارترین در این زمینه‌اند. در مجموع می‌توان گفت قرارداد آتی در فرض قصد جدی طرفین بر تبادل کالا، طبق هر چهار برداشت صحیح و لازم است؛ اما در فرض نبود قصد مبادلۀ کالا و توجه صرف به سودآوری، طبق هر چهار برداشت باطل است.
واژه‌های کلیدی: بورس، بازار مشتقه، تعهد، معاهده، شرط، قاعدۀ سلطنت، سیرۀ عقلا