بیعت و قدرت: بررسی نقش بیعت در اندیشه سیاسی اسلام

توضیح

پیرامون بیعت دیدگاه‌های زیادی مطرح شده که در یک نگاه ، می توان آن ها را به دو گروه تقسیم نمود. دیدگاه نخست که از سوی اهل سنت ارائه شده معتقد است که امامت یا حق حاکمیت توسط بیعت انشا می شود . این گروه قائل به دو بیعت «خاصه» و «عامه» می باشد . البته میان قدما و روشنفکران اهل سنت درباره ماهیت این دو بیعت ، اختلاف وجود دارد. قدما الگوی «انعقاد- اطلاعات» را قبول داشته و بر این باورند که انعقاد امامت به وسیله بیعت اهل حل و عقد ، حاصل می شود و بیعت مردم ، بیعت ب اطاعت است نه انعقاد. اما روشنفکران اهل سنت الگوی « ترشیح - انعقاد» را ارائه کرده و بر این باورند که انعقاد امامت به وسیله بیعت مردم ، حاصل می شود و بیعت خواص ، فقط یک توصیه است . البته در دیدگاه اهل سنت، بیعت یکی از راههای انعقاد امامت است ، نه تنها راه.
اما دیدگاه دوم که مخصوص شیعه است بر این باور است که ولایت و حق حاکمیت ، توسط خداوند متعال جعل می شود و بیعت مردم در این زمینه نقشی ندارد. در این دیدگاه بر اساس مبانی خود، قائل به تفکیک مقام ولایت از مقام تولی بوده و حوزه نفوذ و عملکرد بیعت را در قلمرو تولی می داند، نه مقام ولایت و لذا بیعت در حق حاکمیت ، نقشی ندارد و فقط به تولی کمک می کند. البته در این دیدگاه و با همین مبانی، برخی نظریه «شرط جواز» را ارائه کرده و معتقدند که هرچند حاکمیت توسط خداوند جعل می شود، اما تصدی و تولی امور ، متوقف بر بیعت مردم است . در مقابل دیدگاه دیگری وجود دارد که بیعت را «شرط قدرت» می داند، نه شرط جواز. بر اساس این دیدگاه، حق حاکمیت و جواز تصدی، توسط خداوند متعال جعل می گردد، اما تولی و تحقق عینی آن بسته به وجود اقتدار اجتماعی است که توسط بیعت مردم حاصل می شود
واژه‌های کلیدی: بیعت، حق حاکمیت، بیعت انعقاد، بیعت اطاعت