بیمه عمر از نظر فقه و حقوق اسلامی

توضیح

علیرغم آنکه متجاوز از چندین دهه از پیدایش بیمه و قراردادهای بیمه عمر در ایران می‌گذرد، این بخش از قراردادهای بیمه به دلایل فرهنگی، فقهی و حقوقی هنوز جایگاه واقعی خود را در نظام حقوقی و فقهی پیدا نکرده‌اند و به دلیل ارتباط آن با حیات و ممات انسان دارای ماهیت و ویژگی خاص بوده و تفاوت چشمگیری با سایر قراردادهای بیمه دارند. از این‌رو مسایل عمده و اساسی حقوقی قراردادهای بیمه عمر عملاً خارج از حوزه قوانین باقی ‌مانده و باعث بروز مشکلات و شبهات فقهی و حقوقی این قراردادها شده است. فقهای اسلامی درباره ماهیت و مشروعیت بیمه عمر اختلاف دارند؛ به‌طوری که بعضی آن را به‌طور کلی نامشروع و به مانند قمار و از مصادیق گروبندی و تحدی با قضا و قدر و اکل مال به باطل و عقدی معلق و سفهی و غرری شمرده‌اند و بعضی دیگر با تطبیق بیمه عمر با تعاون و صلح و جعاله و ضمان و اجاره و ودیعه و سلم و هبه و مضاربه آن را مشروع دانسته، با استناد به اصول آزادی وصحت و لزوم قراردادها همه انواع بیمه عمر را پذیرفته‌اند. موافقان، اشکال‌های ذکر شده برای صحت عقد بیمه را مانند ضمان مالم یجب و غرر و تعلیق یا در عقد بیمه وارد ندیده‌اند و یا مستند آنها را از نظر استدلالی ضعیف یافته‌اند. بررسی ادله فقهای مخالف بیمه عمر و پاسخ به آنها ـ که معاملات کنونی بیمه را نامشروع و دارای شبهه‌هایی چون ربا و غرور و جهالت و قمار و رهان و... دانسته و آن را قراردادی فاسد می‌دانند ـ بسیار اهمیت دارد.
واژه‌های کلیدی: بیمه، بیمه اشخاص، بیمه عمر، ربا، توثیق