تأملی انتقادی بر رویکردهای تحقیق در معماری و شهرسازی با استناد به آموزه‌های اسلامی

توضیح

در این پژوهش، ضمن معرفی رویکردها یا پارادایم‌های مؤثر بر تحقیقات معماری و شهرسازی (شامل دو رویکرد عینی و نسبی)، از منظر آموزه‌های اسلامی و با استفاده از روش استدلالی منطقی به نقد آنها پرداخته شده است. طی این نقدها نشان داده می‌شود که هیچ‎یک از این دو رویکرد، برای کاربست در تحقیقات معماری و شهرسازی، مبانی موجهی را ارائه نمی‌کنند و هر دو با جهت‌گیریِ فروکاهنده، فقط بخشی از حقیقت را گزارش می‌کنند. براین‎اساس راهبرد به‎کاررفته در بدنه‌ مقاله، راهبردی سلبی و نقادانه است؛ در عین حال، در بخش نتیجه‌گیری مقاله تلاش شده است تا ضمن مقایسه تطبیقی رویکردهای مذکور، رویکرد اسلامی نیز با کاربست راهبردی ایجابی تبیین شود که طی آن، به موضوعاتی نظیر مبانی و منابع و مراتب تحقیق پرداخته شده است. بر اساس نتایج این پژوهش، از منظر اسلامی، اولاً رابطه محقق با موضوعِ تحقیق به ماهیت آن موضوع (بر اساس اصل تشکیک وجود) بستگی دارد و در برخی موضوعات (به‎ویژه موضوعات توصیفی و تجربی) استقلالِ محقق و در برخی دیگر (به‎ویژه موضوعات تجویزی و اعتباری) تعامل محقق با موضوع لازم است؛ ثانیاًً اگرچه دامنه‌ شمولِ تحقیق در معماری و شهرسازی، کلیه‌ مباحث کمی (نظیر فن ساختمان) و کیفی (نظیر حکمتِ هنر و معماری اسلامی) را دربرمی‌گیرد، اما رویکرد اسلامی، مراتب تحقیقات مختلف را در یک سطح نمی‌بیند و علوم تجریدی را بالاتر از علوم تجربی می‌بیند.
واژه‌های کلیدی: رویکرد تحقیق، معماری و شهرسازی، عینی‌گرایی، نسبی‌گرایی، آموزه‌های اسلامی.