تحلیل انتقادی دوگان اثباتی و هنجاری در اقتصاد (براساس آراء شهید صدر)

توضیح

در اقتصاد متعارف مناقشاتی پیرامون تفکیک‌ بین اقتصاد اثباتی و هنجاری‌ وجود دارد. در این مقاله به بررسی انتقادی این تفکیک با تمرکز بر اندیشه شهید صدر می‌پردازیم. بنا به فرضیه مقاله، توجه به تحلیل شهید صدر در ایجاد ارتباط نظام‌مند میان مذهب و علم اقتصاد، به فهم بهتر ورود نظام‌مند ارزش‌ها در علم اقتصاد کمک می‌نماید. یافته‌های این پژوهش که به روش تحلیلی سامان یافته، نشان می‌دهد هرچند دوگان اقتصاد اثباتی ـ هنجاری از جهاتی با دوگان پیشنهادی شهید صدر در تفکیک مذهب و علم اقتصاد متفاوت است، این دو قرابت خاصی دارند. در اندیشه شهید صدر، علم اقتصاد را می‌توان معادل اقتصاد اثباتی دانست. مذهب اقتصادی از این جهت که اقدام به ارزش ‌داوری بر مبنای عدالت می‌پردازد به اقتصاد هنجاری یا اقتصاد ارزیابانه نزدیک است. البته مذهب اقتصادی به واسطه اشاره به ساختارهای نهادی مطلوب یا روش حل مشکلات اقتصادی از اصطلاح متعارف اقتصاد هنجاری فاصله می‌گیرد. ‌صرف‌نظر از نقاط تشابه و تمایز دوگان مورد اشاره، تحلیل شهید صدر در ایجاد ارتباط بین تحلیل‌های علمی و مذهبی، به فهم بهتر چگونگی ورود نظام‌مند ارزش‌ها در اقتصاد اثباتی کمک می‌نماید. بر اساس تحلیل شهید صدر، تحلیل‌های علم اقتصاد عمدتاً در یک چارچوب نهادی مورد تأیید نظام‌های اقتصادی صورت می‌گیرد. این چارچوب نهادی باعث می‌شود که تحلیل‌های اثباتی نیز رنگ و بوی ارزشی بگیرند.
واژه‌های کلیدی: اقتصاد اثباتی، اقتصاد هنجاری، اقتصاد دستوری، علم اقتصاد، مذهب اقتصادی، شهید صدر، اقتصاد اسلامی.