تدوین فقه سیاسی و هویت‌طلبی شیعه

توضیح

فقه، دانشی برآمده از میراث تاریخی و سنت فکری مسلمانان است و فقه سیاسی نیز ذیل فقه، به سازماندهی احکام و بیان مولفه‌های بایسته در زندگی سیاسی می‌پردازد. آنچه در فقه به طور عمده و فقه سیاسی به شکل خاص نمود دارد، تعامل آن با شرایط واقعی و بیرونی ناشی از تأثیر و تأثر آن با سامان زندگی جمعی برآمده از مولفه قدرت است. فقه سیاسی شیعه در سده‌های سوم تا پنجم بسط و توسعه یافت. یکی از عوامل و زمینه­های موثر در این موضوع، ظهور مرزبندی بین مذاهب و فرقه‌های مختلف در جهان اسلام بود که سبب پدید آمدن مکاتب فقهی متمایز آنها در جامعه اسلامی گردید. در این میان نظر به وجوه خاص شیعی و به ویژه از آنجا که سیاست و مسائل مربوط به امامت و حکومت جزو بنیان‌های اصلی تمایزبخش بین شیعه با دیگر مذاهب به شمار می‌آمد، تدوین فقه سیاسی با دغدغه تثبیت هویت خاص شیعی در دستور کار بزرگان این مذهب قرار گرفت. در این نوشتار با نگاهی به شرایط ناظر به تدوین فقه سیاسی، به برخی از مهم‌ترین افراد تأثیرگذار در فرایند تأسیس آن پرداخته شده و در مقام بیان یافته‌ها، نشان داده شده که اهتمام در خصوص تدوین مبانی و نیز آثار مربوط به فقه سیاسی، در کنار وجه علمی و معرفتی آن، کارکرد هویت‌بخشی به وضعیت سیاسی شیعه را دنبال می‌نمود. وضعیت تأسیسی مذکور، بعدها به تثبیت و نیز بسط و توسعه گفتمان تشیع در دوره های بعدی کمک نمود.
واژه‌های کلیدی: فقه سیاسی، تشیع، آل‌بویه، شیخ مفید، کلینی، شیخ طوسی.