ثابت و متغیر در دین

توضیح

مساله تاثیر زمان و مکان، به شکل سابق خود یعنى تاثیر این دو عنصر در موضوع حکم شرعى، بارها مطرح شده است; سه فرض دیگر نیز وجود دارد: تاثیر زمان و مکان در حکم شرعى (البته با ثبات موضوع)، در متعلق حکم شرعى و در نحوه استنباط فقیه. در حال حاضر، این چهار فرض در باب تاثیر زمان و مکان مطرح است.
مساله دیگرى که بر مساله تاثیر زمان و مکان تقدم دارد، تشخیص ملاک احکام ثابت و متغیر نیز شیوه جمع میان این احکام و اصل ثبات دین که از روایاتى مانند «حلال محمد حلال ابدا الى یوم القیامة و حرامه حرام ابدا الى یوم القیامة‏» استفاده مى‏شود است. به تعبیر دیگر، سؤال این است که حد قلمرو دین و شرع چیست؟ براى مثال، آیا احکام امضایى که از صدر اسلام، بعضى از روشها و کردارهاى رایج در عرف را به همان شیوه‏اى که داشتند تایید کرده است، این عرف را به صورت توقیفى تایید نمود؟ یا آنکه چنین نیست، بلکه پیامبر اسلام (ص) این را به عنوان اینکه یک عرف معقول بوده، تایید کردند; و بنابراین اگر امروز هم پیامبر (ص) تشریف مى‏آوردند یک سرى امور عرفى معقول را تایید مى‏کردند که شاید هم مترقیتر از زمان خود حضرت باشد.