خاستگاه عرف در اجتهاد، دادرسی و هنجارهای فرهنگی

توضیح

عرف در نظام فقهی مکتب اهل‌بیتD و نیز در آیین دادرسی اسلامی دارای اقسام و کاربردهای گوناگونی است. عرف فقهی به‌گونه‌ی مطلق قابل‌پذیرش نیست. از نگرگاه قضایی نیز یکی از بن‌مایه‌های دادرسی شمرده شده است. می‌توان هر دو معنا را از عرف جامعه‌شناختی برشمرد و این پرسش را درمیان گذاشت که تلقی قضات از عرف و اشتراک و دوئیت معنایی آن در فقه و هنجارهای فرهنگی چیست؟ خاستگاه عرف فقهی و قضایی کجاست؟ برای بررسی پرسمان با روش «مفهومی و مروری اطلاعات» به واکاوی می‌پردازیم. یافته‌ها نشان از همپوشانی عرف از دیدگاه فقهی و قضایی، با معنای جامعه‌شناختی از آن دارد. این همپوشی، در حقوق اسلامی به گام استقلالی با ضمانت اجرای قانونی رسیده است؛ اما وجود عرف در بین حقوق‌دانان غیرمسلمان، دارای ناهمگونی است و از شرایط عرف در کتب مقدس پیروی نمی‌کند؛ بلکه شرایط «داوری»، «سازش» و «انصاف» را در آن به کار می‌گیرند. صورت‌بندی و شناخت همپوشانی معنایی عرف و خاستگاه آن، از دیدگاه فقهی، قضایی و هنجارهای فرهنگی از رویکردهای نوباوه‌ی این پژوهش است.
واژه‌های کلیدی: عرف، خاستگاه عرف، عرف در اجتهاد ، عرف در دادرسی، عرف در هنجارهای فرهنگی.