سقط جنین از دیدگاه فقه مقارن

توضیح

مساله سقط جنین و احکام مربوط به آن در فقه اسلامی از مسایل مهم حوزه دینی به شمار می آید و با روند تکاملی و رو به رشد علوم جدید وارد حوزه علمی و مجامع پزشکی دنیا نیز گردیده است. فقه اسلامی در برابر خواسته های روز و نیاز بشری نمی تواند ساکت باشد و نمی تواند در برابر پیشرفت های علمی واپس گراید و خود را با آن همراه و هماهنگ نکند؛ زیرا دریافت های علمی جدید و مشکلات نوپیدا طبعا در درک بعضی مبانی اصولی و فقهی و تشخیص موضوعات و مفاهیم و برداشت از متون دینی تاثیر خواهد گذاشت؛ بنابراین محققین حوزه های علمیه دینی که صیانت فقه اسلامی را بر عهده دارند لازم است بیش از پیش با مکاتب و آرای مختلف آشنا شده و موضوعات مهم فقهی را بر اساس دستاوردهای علمی جدید مورد بررسی و تجدید نظر قرار دهند. مباحثی که در این مقاله به آن پرداخته شده است عبارتند از: 1- تعریف جنین 2- مراحل خلقت و شکل گیری جنین از قبیل نطفه (لقاح تخمک و اسپرم) 3- مدت هر یک از مراحل جنینی 4- بیان اختلاف نظر فقهای اسلامی نسبت به اطلاق لفظ جنینی که شکل گیری آدمی در آن نمایان نشده است و آن را فاقد حکم جنین می دانند 5- سقط جنین در چه مرحله ای از مراحل حمل, جایز است؟ در پاسخ به موارد فوق باید گفت: اصل در سقط جنین بنا بر نظر امام محمد غزالی بر ممنوعیت است؛ ولی مذاهب و اندیشمندان معاصر در این موضوع اختلاف دارند: الف: از نظر مذهب حنفیه: در متون کتب فقهای حنفیه از جمله (الدرالمختار) بیان شده که سقط جنین قبل از دمیدن روح انسان در آن یعنی قبل از گذشت چهار ماه بر آن امکان پذیر است؛ اگرچه فقیهان این مذهب اسقاط حمل را قبل از نفخ روح حرام ندانسته اند.ب: از نظر مذهب مالکیه: خارج ساختن نطفه ترکیب یافته با تخمک زن بعد از لقاح را هر چند قبل از گذشت چهل روز باشد جایز نمی دانند و حالت عذر را هم استثنا ننموده اند. یعنی حکم سقط جنین در مذهب مالکی در هر مرحله ای از مراحل جنین, حرام می دانند. ج: از نظر شافعیه: فقهای شافعیه در این قضیه دارای دو نظریه می باشند: 1- نظریه قایل بر تحریم سقط جنین پس از استقرار نطفه در رحم اگرچه قبل از اتمام چهل روز باشد. 2- عده ای دیگر از جمله ابواسحاق مروذی و شبر املسی با استناد به نظریه ابوحنیفه, سقط جنین را در مرحله نطفه و علقه مورد تسامح قرار داده اند و با عذر شرعی سقط آن را جایز دانسته اند اگر چه امام محمد غزالی سقط نطفه بعد از لقاح را در هر مرحله ای باشد حرام می داند. د: از نظر مذهب حنابله: فقهای این مذهب سقط جنین را با گذشت بیشتر از چهل روز بر آن را جایز نمی دانند. هـ: از نظر فقهای ظاهری: اسقاط جنین را در هر شرایطی جایز نمی دانند و هیچ عذری را در سقط جنین موجه نمی شمارند. و: نظریه ترجیحی در میان مذاهب که استاد فقه مقارن دکتر عبدالکریم زیدان در کتاب المفصل بیان داشته این است: اگر سقط جنین به خاطر معالجه و یک مشکل شرعی باشد و مرحله جنین قبل از نفخ روح یعنی قبل از گذشت چهار ماه از آغاز حمل باشد سقط آن از نظر شریعت جایز است. تا آنجا که, بعضی اسقاط جنین در قبل از چهار ماه چه با عذر و چه بدون عذر را جایز می دانند. شیخ محمد شلتوت رییس سابق دانشگاه الازهر می گوید: اگر به تاکید ثابت شود که بقای نوزاد پس از تحقق حیات آن دچار مشکلی از جمله مرگ می شود قواعد کلی شریعت, ما را به کمترین دو ضرر (اخف الضررین و اهون المفسد تین) دستور می دهد. امروزه عده ای از علمای اسلامی به دلیل فساد زمانه و مشکلات اجتماعی, اسقاط جنین را جایز شمرده اند. نظر راجح دکتر یوسف قرضاوی استاد فقه مقارن در عصر کنونی بر این است که جنین پس از چهار ماه و نفخ روح در آن به عنوان یک انسان کامل محسوب می شود و هرگونه جنایت بر آن به مثابه جنایت بر انسان کامل است؛ تا آن جا که قوانین شریعت به زن حامله اجازه می دهد که ماه رمضان را به خاطر صیانت از حیات جنین افطار نماید و همچنین به خاطر حفظ جنین تاخیر قصاص از زن حامله محکوم به قصاص و یا محکوم به رجم را واجب می داند. موضوع (نفخ روح) ماسوای حیات حیوانی محض است و حیات حیوانی مسبوق بر حیات انسانی (نفخ روح) می باشد. بعضی از فقهای معاصر و متخصصین فقه مقارن در صورت نیاز و ضرورت سقط جنین را جایز دانسته اند و از نظر آنان جنین در چنین مرحله ای یک مایع محض و یا علقه ای از خون و یا مضغه ای از گوشت پاره است. دکتر قرضاوی تصریح می دارد که اگر از طریق علمی موثق ثابت گردد که جنین در شکم مادر ناقص الخلقه و یا به شدت ناقص العضو باشد که زنده ماندن آن بعد از ولادت یا در آینده برای خود و خانواده اش موجب عذاب و مشکلاتی باشد در اینجا به مفاد قاعده (الضرر یدفع بقدر الامکان) ضرر را به قدر امکان باید دفع کرد, سقط آن را جایز دانسته اند.
واژه های کلیدی: سقط جنین، فقه مقارن، دمیدن شدن روح.