شیوه های نظارت بر حاکم در فقه سیاسی شیعه

توضیح

حاکمیت، حکومت و قدرت، واژگانی هستند که در میان ملل و نحل از شهرت بالایی برخوردار هستند. انسان ها به هر انگیزه و ایده ای که حکومت تشکیل دهند، در راستای تداوم و بقای حکومت، به عنصری به نام نظارت، احتیاج دارند که هم مهار قدرت بنماید و هم بقای حکومت را تضمین کند. حال پرسش این است که حکومت اسلامی که با اراده الهی، وضع و تشریع شده است و خداوند حکیم یا حکمت ازلی خود، عده ای را به عنوان حاکم معرفی کرده است. تا انان با تمسک به قوانین الهی و با ایجاد حکومت عدل اسلامی، جامعه را به سعادت و تقرب به خدا نزدیک نمایند، آیا سازوکارهای نظارتی هم در اراده الهی و تشریعی اسلامی برای این مطلب تعبیه شده است. محقق اسلامی با بررسی علل موجده و مبقیه حکومت در اسلام، به این نتیجه می رسد که اسلام، ضمن دستور به تاسیس حکومت، شیوه ها و سازوکارهایی برای نظارت دارد. نظارت هایی از قبیل، امر به معروف و نهی از منکر، نصحیت ائمه مسلمین، ارشاد جاهل، حق پرسشگری و استیضاح، تجویز نقض بیعت با حاکم در صورت عدم پایبندی به شریعت و اعتقاد به حیات سیاسی برای مخالفان و منتقدان. تمام وارد فوق، نظارت بر حاکم اسلامی را از ضمانت های اجرایی قوی و محکم برخوردار می کند. نوشتار حاضر به این مهم پرداخته است.
واژه‌های کلیدی: نظارت، نظارت درونی، نظارت بیرونی، نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر، نقض بیعت، حاکم اسلامی، استیضاح.