ضمان عاقله

توضیح

"ولی آیا ضمان دیه هم به همین معنی است؟بدون شک-چنانکه‌ اشاره شد-در مورد جنایت عمدی در صورت توافق بر دیه و همچنین در مورد جنایت شبه عمد،ضمان به همین معنی است،ولی آیا در مورد ضمان‌ عاقله نیز،ضمان به همین معنی است و یا مجازا به معنی مجرد تکلیف‌ به بازپرداخت دیه بکار رفته است؟گروهی ضمان را در ضمان عاقله به همین‌ معنی دانسته‌اند،لذا بر این عقیده‌اند که اولیاء مجنی علیه تنها میتوانند به عاقله مراجعه کنند،و بر فرض عدم وجود عاقله و یا عدم تمکین آنها، بیت المال باید دیه را پرداخت کند. مسألهء مهم این است که آیا این ضمان مانند سایر انواع ضمان،حکمی‌ وضعی است تا چناچه عاقله وجود نداشت و یا از پرداخت آن عاجز بود اولیاء دم نتوانند بخود قاتل مراجعه کنند،بلکه بر ولی مسلمین(امام) است که آنرا بپرازد چنانکه از ابن ادریس در سرائر نقل کرده‌اند و یا این‌ که ضمان عاقله،حکمی است تکلیفی و بدهکار حقیقی خود جانی است‌ چنانکه مشهور گفته‌اند12. بنابراین مقتضای جمع بین ادلهء معتبره این است که ضمان دیه،حتی در خطاء محض،به عهدهء خود جانی است،نهایت تکلیفا بر عاقله واجب است‌ که در مورد جنایت خطائی محض،دیه را از قبل جانی به مجنی علیه یا اولیاء او پرداخت کند. 5. چنانکه صحیحهء محمد حلبی،که در گذشته ذکر شد،دلالت‌ دارد جنایت عمدی اعمی بمنزلهء خطاء است و دیهء آنرا باید عاقلهء او بپردازد و چنانچه عاقله نداشته باشد خود اعمی باید آنرا از مال خود بپردازد و اگر مالی‌ نداشته باشد بیت المال باید دیه بدهد."
واژه های کلیدی: ضمان، ضمان عاقله، عاقله، دیه، عقد، مال، جنایت، قتل، حکم.