عنوان
عدم تمایز احکام اخلاقی و فقهی اسلام از حیث الزام
نویسنده
ناشر
فصلنامه پژوهشهای فلسفی کلامی، پاییز 1388، شماره 41، ص.: 73-102.
تاریخ نشر
1388
توضیح
بسیاری از اندیشمندان اسلامی در آثار و نظرات خود، میان احکام اخلاقی و فقهی قرآن تمایز نهاده اند؛ در حالی که با بررسی ساختار، مبانی، قلمرو، هدف و موضوع گزارههای اخلاقی حوزه خانواده و تطبیق آنها با گزارههای فقهی قرآن میتوان به نتایج همسانی بخصوص در مسأله الزام دست یافت. این پژوهش از طریق بررسی منشأ الزام در فقه و اخلاق و نمایاندن همسانی منشأ آنها، عدم تمایز الزام را در برخی گزارههای فقهی و اخلاقی ثابت میکند. الزام در گزارههای اخلاقی قرآن، مبتنی بر فطریاتی است که با کمک عقل کشف و با اراده الهی اعتبار میشوند و از این نظر هیچ تفاوتی با منشأ الزام در گزارههای فقهی قرآن ندارند؛ هر دو از یک سرچشمه سیراب میشوند، هر دو در تنظیم رفتارهای اختیاری انسان، در تکامل روحی و معنوی او، و در نظم، امنیت و سعادت جامعه موضوعیت دارند و هر دو نیز دارای ضمانت اجرا میباشند؛ اما ضمانت اجرای احکام فقهی، به جز عبادات، جنبه جزایی و جریمه دارد و در دادگاههای بشری، قابل بررسی و دادرسی است؛ در حالی که ضمانت اجرای قواعد اخلاقی جنبه معنوی و وجدانی داشته و علاوه بر آثار وضعی دنیایی، عقوبت اخروی دارند، ولی قابل پیگیری در دادگاههای حقوقی نیستند. با اثبات اشتراک منشأ الزام میتوان راه هایی را که فقها برای اجراکردن احکام فقهی پیشنهاد نمودهاند، برای احکام اخلاقی نیز (البته با لحاط تفاوتها) پیشنهاد نمود.
واژههای کلیدی: الزام، اخلاق، اعتبار، فطرت، عقل.